Չնայած վերջին շաբաթվա ընթացքում տարադրամի փոխանակման շուկան կարծես կայունացել է, սակայն արդեն իսկ լուրջ վնաս է հասցրել թուրքական տնտեսությանը. լիրան այժմ 40%-ով արժեզրկվել է ԱՄՆ դոլարի համեմատ՝ մեծ կասկածներ առաջացնելով երկրի հսկայական դոլարային պարտքերի մարման հաշվով: Այս մասին ասվում է Լոնդոնի տնտեսագիտական դպրոցի Միջազգային քաղաքական տնտեսության խորհրդի անդամ Ջերոմ Րուսի՝ Al Jazeera կայքում հրապարակված հոդվածում:
Թուրքիայի խնդիրների անմիջական դրդապատճառը, ըստ հեղինակի, ակնհայտորեն ամերիկացի հոգեւորական Էնդրյու Բրանսոնի երկարաժամկետ կալանավորումն է, որին ի պատասխան՝ ԱՄՆ-ն սահմանել է պատժամիջոցներ թուրք պաշտոնյաների դեմ, ինչպես նաեւ նոր, կրկնակի սակագներ՝ ալյումինի եւ պողպատի արտադրության նկատմամբ, որի հետեւանքով լիրան միանգամից անկում է ապրել:
Ճգնաժամն այնուհետեւ խորացել է, քանի որ ներդրողները մտավախություն ունեն՝ կապված Էրդողանի ագրեսիվ դիրքորոշման հետ. նա կտրականապես դեմ է տոկոսադրույքները բարձրացնելուն, ինչի մասին անցյալ տարի Կենտրոնական բանկը բազմիցս բարձրաձայնել է: Առաջին հայացքից կարող է թվալ, թե սա զուտ Թուրքիայի խնդիրն է, որն առաջացել է Թրամփի եւ Էրդողանի տարօրինակ տնտեսական աշխարհայացքի հետեւանքով: Սակայն, ըստ Րուսի, խնդիրը բազմակողմանի է: Եթե հաշվի առնենք Արժույթի միջազգային հիմնադրամի՝ Արգենտինայում եւ Պակիստանում վերջերս իրականացրած միջամտությունները, ապա հասկանալի է, որ խնդիրը բավական խորն է:
Իրականում, ըստ հեղինակի, Թուրքիայի տնտեսական խնդիրները վաղուց են առաջացել. դրանք ուղղակիորեն կապված են 2008 թվականի համաշխարհային ճգնաժամին միջազգային հանրության տված արձագանքից եկող կողմնակի ազդեցության հետ:
Տասը տարի առաջ «Lehman Brothers» հոլդինգի անկումից հետո աշխարհի առաջատար կենտրոնական բանկերն իջեցրին տոկոսադրույքները ռեկորդային ցածր մակարդակի՝ գնելով ցածր ռիսկային ակտիվներ մասնավոր բանկերից, ինչի արդյունքում համաշխարհային ֆինանսական համակարգում ներդրվեց $15 տրիլիոն դոլար գումար. այսպիսի քաղաքականությունը հայտնի է «քանակական մեղմացում» անունով:
Արդյունքում առաջացած գումարի մի զգալի հատված վարկերի եւ ուղիղ ներդրումների տեսքով հայտնվեց արտասահմանում, որից հատկապես շահեց Թուրքիան: Էրդողանի Արդարություն եւ զարգացում կուսակցությանը հաջողվեց տնտեսությունը հասցնել չտեսնված բարձունքների՝ այն դարձնելով աշխարհում ամենաարագ աճող զարգացող շուկաներից մեկը:
Սակայն Թուրքիան այդպես կուտակեց հսկայական դոլարային վարկեր: Ընդհանուր առմամբ, Ֆինանսների միջազգային ինստիտուտի (Institutte of International Finance) գնահատմամբ՝ թուրքական ֆիրմաները, ֆինանսական կազմակերպությունները եւ տնտեսություններն այժմ տալիս են տարեկան տնտեսական արդյունքի 70%-ը: Հատկապես թուրքական բանկերն այժմ նախանձելի վիճակում չեն. անցյալ տարվա համեմատ $100 միլիարդ դոլար արտաքին պարտքի պարագայում առաջանում է համակարգային թերությունների իրական ռիսկ:
Առաջիկա մեկ-երկու տարվա ընթացքում բավականաչափ թվով բանկերի ու բիզնեսների փակման դեպքում տնտեսական ազդեցությունը դուրս կգա Թուրքիայի սահմաններից, գրում է հեղինակը: Տուժողների ցուցակում առաջինը եվրոպական բանկերը կլինեն՝ կապված թուրք վարկառուներին տրամադրած մեծաքանակ վարկերի հետ: Երկրորդը՝ կապիտալի ներհոսքի հանկարծակի դադարից կարող են տուժել մի շարք զարգացող տնտեսություններ, այդ թվում՝ Ինդոնեզիան, Հնդկաստանը, Պակիստանը, Արգենտինան եւ Հարավային Աֆրիկան:
Մինչդեռ Չինաստանում գրանցված տնտեսական աճի դանդաղումը վկայում է, որ, ի տարբերություն 2009 թվականի, այս անգամ Չինաստանը օգնության չի հասնի զարգացող տնտեսություններին:
Պատճառը, թե ինչու է Թուրքիան այս առաջացող շուկայական ճգնաժամի կենտրոնում, այն է, որ Թուրքիան միաժամանակ ունի կարճաժամկետ դոլարային վարկեր, ծանրաբեռնված տնտեսություն, եւ Էրդողանի վարչակարգն անընդհատ հակված է դեպի ավտորիտար ռեժիմի: Սակայն, զարգացող պետություններում արժութային շոկի նման տեմպը շարունակվելու դեպքում, խնդիրը դժվար թե մնա Թուրքիայի սահմաններում:
Այժմ, երբ աշխարհում առաջատար կենտրոնական բանկերը վերջապես դադարեցնում են քանակական մեղմացման քաղաքականությունը եւ բարձրացնում տոկոսադրույքները, տարիներ շարունակ կուտակված համակարգային խնդիրները դառնում են ակնհայտ: Էժան փողի հոսքը, ըստ հեղինակի, շուտով կդադարի, եւ, ինչպես ասում էր ամերիկացի Ուորեն Բաֆեթը, միայն ալիքի հանդարտվելուց հետո է երեւում, թե ովքեր էին ջրում մերկ լողում:
10:25
10:11
09:46
09:23
09:08
23:04
22:45
13:37
13:02
10:17
09:22
22:09
20:42
20:15
19:12
17:33
17:19
17:03
16:55
16:33
| երկ | երք | չրք | հնգ | ուրբ | շբթ | կրկ | |
| 1 | 2 | 3 | 4 | ||||
| 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | |
| 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | |
| 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | |
| 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | ||
09:56
09:45
09:33
09:16
09:02
09:45
09:36
09:29
09:14
09:02
09:46
09:44
09:35
09:29
09:16
09:02
09:58
09:47
09:34
09:16
09:02
09:54
09:45
09:37
09:27
09:02
09:46
09:36
09:27
09:16
09:02
09:45
09:34
09:17
09:02
09:33
09:13
10:02
09:56
09:45
09:33
09:15
09:02
09:55
09:44
09:33
09:17
09:02
09:26
09:15
