Ի տարբերություն նախկին ԽՍՀՄ մի շարք երկրների՝ պատմության զեղծարարությունը մեզ մոտ երբեք չի ունեցել մեծ թվով հետևորդներ: Սակայն այստեղ իր գործն է անում Արևմտյան գրանտային համակարգը, և փողի գայթակղիչ ուժն ի հայտ է բերում նորաթուխ §պատմաբանների¦: Քանի որ մասնագիտական իմացությունն ու գիտության առաջ չմեղանչելու բարոյական հատկությունները դեռևս գնահատվում են ակադեմիական շրջանակներում, ապա զեղծարարությունը Հայաստանում արվում է ինչ որ պատմության ֆակուլտետներ §ավարտած¦, բայց չկայացած պատմաբանների կամ մարգինալ գրանտակերների թեթև ձեռքով:
Դրա մյուս պատճառն առաջ քաշված մտքերի չափազանց պարզունակությունն է (պրիմիտիվ), որոնք գիտական քննության չեն դիմանում նույնիսկ դասագրքային մակարդակով: Ուստի տարմաբանական է, որ դրանցով պետք է զբաղվեն ոնմ ՀԿ-ների անդամներ և նրանց հովանավորող §գիտնականներ¦:
Որևէ կասկած չի կարող առաջացնել այդ §հոդվածների¦ պատվիրված բյույթը, քանզի դրնացից ոչ մեկը նվիրված չէ պարզելու, ասենք, հայ-անգլիական, հայ-ֆրանսիական, հայ-ամերիկյան և այլ հարաբերությունների կնճռոտ կողմերը, այլ բացառապես ուղղված են հայ-ռուսական հարաբերությունները սևացնելուն ու դարերից եկեղ բարեկամությունը վտանգելուն: Պետք է ասել, որ գործի են դրվում ամենաստոր մեթոդները, ընդհուպ մինչև բացահայտ սուտը՝ հենվելով §ինչ որ տեղ լսել եմ¦ սկզբունքի վրա:
Անկախ այն հանգամանքից, որ ռուս-թուրքական պատերազմներին հետևած բոլոր հայանպաստ բանաձևերը սկսած 19-րդ դարի սկզբից, ի դերևս են ցնդել բացառապես Արևմտյան տերությունների թուրքանպաստ դիրքորոշման հետևանով, փորձ է արվում Պերմյակովներ գտնել բոլոր ժամանակներում ու ամբողջ պատմությունը հանգեցնել անձերի նեղ շերտին՝ կարծես չեն եղել Օշականի ճակատամարտեր ու մայոր Մենտրեզորներ, Երևանի ազատագրում և հայ կամավորականների հսկայական մասնակցություն դրանցում՝ առհասարակ ռուսական բանակում և արքունիքում բոլոր ժամանակներում: Այստեղ նրանք շարժվում են գեբբելս-հիտլերյան հայտնի կարգախոսով. §որքան զարհուրելի է սուտը, այնքան մեծ է դրան հավատալու հնարավորությունը¦:
Իհարկե, կարելի էր ուղղակի քամահրանքով վերաբերվել և անցնել առաջ, սակայն ցավով պետք է նշել, որ դրանց մասնակից են դառնում նաև համեմատաբար մեծ դիտողականություն ունեցող որոշ լրատվամիջոցներ: Մասնավորապես, §Առավոտ¦ թերթը վերածվել է Հայաստանում հակառուսական տրամադրություններ բորբոքող միջոցներից մեկի՝ կապված Ռուբեն Մեհրաբյանի գլխավոր խմբագրի պաշտոնը զբաղեցնելու հետ, որը մինչ այդ 1in.am կայքի աշխատակից էր: Կայք, որի գրասենյակի առաջ ծածանվում է ԱՄՆ-ի ու ԵՄ-ի դրոշները, որի արևմտյան դրմաշնորհների մասին տեղեկությունները նույնիսկ չեն էլ թաքցվում: Մեհրաբյանը հայտնի է իր կապերով Լեհաստանի դեսպանատան հետ՝ դրանից բխող բոլոր հետևանքներով: Այս §հայրենասերը¦ պարբերաբար հանդես է գալիս Ռուսաստանի հետ Հայստանի համագործակցության դեմ, ուղղակի թշնամանք է քարոզում այդ երկրի դեմ իր հայտարարություններում` ՀԱՊԿ-ն անվանելով գազանանոց, բռնապետների միություն և այլն[2]: Ավելին, չի խորշում նույնիսկ հայտարարել ադրբեջանական լրատվամիջոցներին, որ իրեն անհանգաստացնում է Թուրքիայի պասիվ կեցվածքը ռեգիոնում տեղի ունեցող գործընթացների նկատմամբ, ասել է թե Ռուբենը ցանկանում է, որ Թուրքիան միջամտի մեր տարածաշրջանում տեղի ունեցող գործընթացներին, մասնավորապես խանգարի Ռուսաստանին Մաքսային Միության կառուցման ճանապարհին: Այսինքն նա Թուրքիային ավելի շատ է վստահում, քան Ռուսաստանին, և մտածում է, որ Թուրքիան կարող է որևէ հարցում օգտակար լինել Հայաստանին[3]:
Ահա այդ լրատվամիջոցը 2018 թ. հունիսի 12-ին հրապարակել է §12 հունիսի 1903 թ. 115 տարի առաջ Ռուսական կայսրությունը բռնագրավեց Հայկական եկեղեցու ունեցվածքը և արգելեց հայկական դպրոցները¦[4] վերնագրով հերթական պատմական խեղաթյուրումը: Դրա հիմքը արևմտյան պատմական հորինվածքներն են, որոնք վաղուց կարիք ունեն մասնագիտական վերլուծության[5]: Հայկական եկեղեցու ունեցվածքի նկատմամբ մասնակի պետական վերահսկողություն սահմանելը կայսրությունում կիրառվող տարածված միջոց էր և որևէ կերպ ուղղված չէր հստակ հայ ժողովրդի դեմ, ինչպես փորձում են ի ցույց դնել կեղծարարները:
Հոդվածագրի ոչ մասնագիտական կարողություններն այնքան ցածր մակարդակի են, որ նա նույնիսկ չգիտի, որ հունիսի 12-ը նոր տոմարով համընկնում է ոչ թե հունիսի 12-ին, այլ հունիսի 25-ին: Հոդվածագիր Արշալույս Զուրաբյանը չի դավաճանում պատմական սուտ հորինելու միջոցին և գրում է, թե իբր Կաթողիկոս Մկրտիչ Ա Խրիմյանը կարգադրել է բոլորին չկատարել ցարի հրամանը, ինչպես նաև Ստոլիպինի հրահանգն առ այն, որ այսուհետ ժամերգությունները պետք է կատարվեին միայն ռուսերենով: Նախ Պյոտր Ստոլիպինը 1903-1906 թթ. զբաղեցնում էր Սարատովի նահանգապետի պաշտոնը, և նման որոշումներ տալու հնարավորություններ դժվար ունենար, իսկ որ ամենակարևորն է. §որտե՞ղ է այդ հրահանգն արձանագրված, պատմական գիտությանն այն դեռևս հայտնի չէ¦…
Արշալույսն անտեղյակ է նաև, որ ոչ մի ցարական հրաման 1903 թ. հունիս 12-ին չի եղել, այլ ցարի կողմից եղել է նախարարների խորհրդի որոշման հաստատում և որոշումն էլ կրում էր հենց §նախարարների խորհրդի որոշում…¦ անվանումը[6]: Որոշումը ոչ մի բռանագրավում և առավել ևս հայկական դպրոցների փակում չէր նախատեսում, ինչպես ստում է Արշալույսը:
Որոշումը նախատեսում էր Ռուսաստանի տարածքում գործող հայկական եկեղեցու ունեցվածի վերահսկողությունը Ներքին գործերի ու Պետական ունեցվածքի նախարարությունների կողմից: Այնպես որ, Արշալույսի §10-յակ արկղերով բեռված եկեղեցական հարստությունները տարվեցին Մոսկվա, Պետերբուրգ և այլևս չվերադարձվեցին եկեղեցուն…¦ եզրակացությունը՝ զրպարտություն ու սուտ է: Դա չէր կարող լինել միայն այն պատճառով, որ Որոշումը վերաբերվում էր միայն եկեղեցու անշարժ գույքին և §ԿԱՊԻՏԱԼԻՆ¦, այսինքն այն միջոցներին, որոնք բանկում էին դրված: Ինչպես հասկանալի է, Հայ եկեղեցին երբեք բանկ չի դրել եկեղեցու սրբությունները, ուստի պարոն Արշալույսի բացահայտ սուտը մեկ նպատակ է հետապնդում. սրբապղծության մեջ մեղադրել ռուսական կայսրական կառավարությանը:
Վերը նշված նախարարությունների վերահսկողությանը տրվող Հայ եկեղեցուն պատկանող անշարժ գույքի ու կապիտալի սեփականատեր նախկինի նման նմում էր Հայ եկեղեցին:
Պետական ունեցվածքի նախարարության վերահսկողությանը հանձնվող եկեղեցու միջոցներին էին պատկանում;
ա/ բնակելի կամ անբնակ հողերը, ինչպես նաև անտառների, հովիտների դաշտերի և այլնի հատվածները: Դրանց մեջ չէին մտնում անմիջապես եկեղեցուն ու նրա կառույցներին պատկանող, հոգևոր-ուսումնական հաստատություններին պատկանող հողերը, հոգևորականների տների տնամերձ տարածքները, գերեզմանոցների տարածքները, եկեղեցու կարիքների համար ծառայողների կողմից մշակվող այգիները և այլն, պայմանով, որ դրանք չգերազանցեն երեք դեսյատինը ամեն վանքի համար առանձին;
բ/ այն բոլոր շենքերը, որոնք չեն ծառայում հոգևորականներին;
գ/ հանձնման ենթակա չէին Հայ եկեղեցուն պատկանող անշարժ գույքը Մոսկվայում և Սանկ-Պետերբուրգում;
դ/ նշված վայրերին այսուհետ կատիպալի ձևով տրվող նվիրատվությունները և կտակները վերահսկվելու էր Ներքին գործերի նախարարության կողմից, որոնցից ստացվող տոկոսային եկամուտը վերադարձվելու էին այն կառույցներին, որտեղից ստացվել էին բուն կապիտալները:
Հսկատ նշվում է, որ Պետական ունեցվածքի նախարարությունը կարող էր ստացված եկամտի 10% -ը հատկացնել այդ կառույցների բարենորոգմանն ու անշարժ գույքի պահպանության կարիքներին, իսկ Ներքին գործերի նախարարությունը 8% հատկացնել Հայ եկեղեցու կողմնակի եկամուտների հաշվին՝ եկեղեցու գործերի և այլ ծախսերի նպատակով: Այսպիսով, պետական կառույցների կողմից ունեցվածքի տնօրինումը խստագույս կարգավորված էր:
Եթե համեմատելու լինենք այս որոշումը կայսրության գոյության շրջանում տեղ գտած այլ որոշումների հետ, ապա այն շատ բաներով հիշեցնում է Պյոտր 1-ի օրոք Ռուս Ուղղափառ եկեղեցու գույքի տնօրինման մասին որոշումները[7]: Մեծ առումով 1903 թ. որոշումը շատ ավելի մեղմ էր, քան ասենք 1764 թ. փետրվարի 26-ին Ռուս եկեղեցուն վերաբերվող Եկատերինա 2-րդի արձակած մանիֆեստը, համանման կերպով էր կարգավորվում նաև Հռոմեա-Կաթոլիկական եկեղեցու գործերը՝ սկսած 1865 թ.: Հարկ չենք համարում խոսել Վրաց եկեղեցու կարգավիճակի մասին, որի ինքնավարությունը (ավտոկեֆալիա) 19-րդ դ. սկզբից դե ֆակտո վերացվեց և այն մինչև 1917 թ. կառավարվում էր Ռուս Ուղղափառ եկեղեցու կողմից՝ Վրացական էկզարխատի կարգավիճակով:
Զուրաբյանը ստում է նաև այն կապակցությամբ, թե այդ որոշմամբ իբր փակվում էին հայկական հոգևոր վարժարանները: Բանն այն է, որ նոր կարգադրության համաձայն այդ վարժարաններն ու դպրոցներն անցնում էին Լուսավորության նախարարության վերահսկողությանը, այլ ոչ թե փակվում: Նրանք շարունակում էին իրենց սովորական գործունեությունը, միայն թե այժմ ուսունառության համար պահանջվող գույքի և միջոցների ձեռք բերման անհրաժեշտ ֆինանսները, ինչպես նաև ուսուցիչների վարձատրությունը ստացվում էին Լուսավորության նախարարության կողմից: Ճիշտ է, այդ միջոցների անհրաժեշտ չափը որոշվում էր Ներքին գործերի ու Պետունեցվածքի նախարարությունների կողմից:
Հոդվածագրի այն դնդումը, որ 1905 թ. օգօստօսի 1-ին ցարի հրամանով եկեղեցուն վերադարձվեց նրանից խլված ունեցվածքը և թույլատրվեց վերաբացել հայ ազգային դպրոցները, նույնպես չի համապատասխանում իրականությանը: Հրահանգը կրում է §…Ժող. Լուսովորության նախարարությանը տրված անշարժ գույքի ու կապիտալի տնօրինությունը Հայ-Գրիգորյան եկեղեցուն վերադարձնելու մասին…¦[8]:
Այս քայլը կապված էր Կովկասյան Փոխարքայության վերականգնման հետ (փետրվար 1905 թ.)՝ նախատեսելով եկեղեցուն և դպրոցներին վերադարձնել ոչ միայն անմիջապես գույքն ու կապիտալը, այլ նաև այդ տարիներին դրանցից ստացված տոկոսները, բացի դրանց պահպանության համար նախատեսված վճարներից: Այսինքն, որևէ բռագրավում չի եղել, այլ ընդհամենը պետական գանձարանի կառավարմանն է հանձնվել եկեղեցու անշարժ գույքի վերահսկողությունը:
Ինչ վերաբերվում է ազգային դպրոցներին, ապա օգօստոսի 1-ի հրահանգով թույլատրվում էր եկեղեցիներին կից բացել նոր վարժարաններ, համաձայն 1884 թ. հունիսի 13-ին հաստատված ընդհանուր կանոնների[9], այլ ոչ թե վերաբացել 1903 թ. իբրև թե §փակված¦ վարժարանները, ինչպես նենգափոխում է Արշալույսը: Մինչ այդ Հայ եկեղեցուն կից դպրոցների ուսումնական գործունեությունը կարգավորվում էր 1884 թ. փետրվարի 16-ի հատուկ որոշմամբ[10]: Սա նշանակում էր, որ այսուհետ Լուսավորության նախարարությունը հայկական դպրոցների §կառավարումից¦ վերադառնում էր մեղմ վերահսկողության: Կովկասում քաղաքացիական մասի գլխավոր կառավարչին տրվում էր իրավունք գործից ազատելու անբարենպաստ ուսուցիչներին և դա վերաբերվում էր փոխարքայության մեջ մտնող բոլոր տարածքներին, այլ ոչ միայն Երևանի նահանգին: Այնպես որ, հայկական դպրոցների փակման, ապա վերաբացման մասին տեղեկությունները ևս կեղծիքների շարքից են:
Վահե Ավետիսյան, ՊԳԹ
[1] Սույն հոդվածի համար հիմք է հանդիսացել Դմիտրի Սեմուշինի կողմից 2018 թ. հունիսի 6-ին հրապարակված հոդվածը: “Армянская церковь в Российской Империи и мифология газеты «Аравот»”. https://eadaily.com/ru/news/2018/06/19/armyanskaya-cerkov-v-rossiyskoy-imperii-i-mifologiya-gazety-aravot
[2] http://henaran.am/397933.html, http://tesaket.info/n/n1531592904, https://www.tert.am/am/news/2017/07/29/Ruben-mehrabyan/2444988, https://www.aravot.am/2016/05/20/694430/?s=, https://www.panorama.am/am/news/2018/11/17/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6-%D5%84%D5%A5%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%B5%D5%A1%D5%B6/2035023, https://www.tert.am/am/news/2018/08/31/Ruben-mehrabyan/2778926
[4] 12 июня 1903г: 115 лет назад Российская империя конфисковала имущество Армянской церкви и запретила армянские школы. https://www.aravot-ru.am/2018/06/12/276167/?utm_source=dlvr.it&utm_medium=facebook
[5] Օրինակ տե՛ս О «конфискации имущества Армянской церкви», Верт П., Православие, инославие, иноверие: Очерки по истории религиозного разнообразия Российской империи, М., 2012, с. 79, 195; Каппелер А., Россия - многонациональная империя. М., 2000. с. 172.
[6] ПСЗРИ, Собр. 3-е, Т. 23, СПб, 1905, № 23 156, с. 779−780.
[7] ПСЗРИ, Собр. 1-е. Т. 4, СПб, 1830, № 1834, с. 139−140.
[8] ПСЗРИ, Собр. 3-е, Т. 25, Вып. 1, СПб, 1908, № 26 613, с. 619−620.
[9] ПСЗРИ, Собр. 3-е, Т. 4, СПб, 1887, № 2318, с. 372−374.
[10] ПСЗРИ, Собр. 3-е, Т. 4, СПб, 1887, № 2036, с. 62−63.
11:38
11:00
10:33
12:22
12:05
11:44
11:06
10:46
10:32
10:12
10:01
09:46
09:36
09:26
09:13
09:01
18:56
18:22
17:51
17:36
| երկ | երք | չրք | հնգ | ուրբ | շբթ | կրկ | |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | |||
| 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | |
| 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | |
| 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | |
| 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | |||
10:01
09:46
09:36
09:26
09:13
09:01
09:45
09:33
09:17
09:01
09:19
09:01
09:36
09:28
09:55
09:32
09:15
09:02
09:46
09:32
09:16
09:01
09:01
09:45
09:34
09:18
09:02
09:56
09:42
09:33
09:02
09:56
09:42
09:34
09:16
09:02
09:52
09:42
09:35
09:16
09:02
09:45
09:22
09:14
09:02
09:46
09:31
09:26
09:14
09:01
