Հայկական մշակութային ժառանգության ամենաէական նմուշներից մեկը եղող «1001 եկեղեցիների քաղաք» Անին այլևս ՅՈՒՆԵՍԿՈ-յի համաշխարհային ժառանգության ցանկում է: Մասնագետների կարծիքով` ցանկում ընգրկվելը կարող է դյուրացնել Անիում ընթացող աշխատանքների համար նյութական աղբյուրների հայթայթումը: Իսկ դա նշանակում է հնարավորություն ունենալ մի փոքր ավելի մեծ քայլ անել` մեր թվարկությունից առաջ ևս գոյություն ունեցած Անիում եղած կյանքը հայտնագործելու ուղղությամբ:
2016 թ. հուլիսի 10-17-ը Ստամբուլում կազմակերպված ՅՈՒՆԵՍԿՈ-յի համաշխարհային ժառանգության կենտրոնի 40-րդ նստաշրջանում ուսումնասիրվեցին աշխարհի 14 մշակութային, 4 խառը և 9 բնական ժառանգություն Համաշխարհային ժառանգության ցանկում ներառելու հայտերը: Զանազան երկրների ներկայացուցիչների տված գնահատականների արդյունքում մինչև մ.թ.ա. 1200-ականների անցյալ ունեցող Անիի հնագիտական տարածքը գրանցվեց ՅՈՒՆԵՍԿՈ-յի համաշխարհային ժառանգության ցանկում: Անին Թուրքիայի տարածքներում գտնվող հայկական մշակութային ժառանգության նմուշներից առաջինն է, որ ընդգրկվել է ՅՈՒՆԵՍԿՈ-յի ցանկում:
Հույս` ապագա սերունդներին
Հուլիսի 15-ին` ուրբաթ օրը, կայացած նիստում հինավուրց Անի քաղաքը ցանկում ներառելուց հետո Թուրքիայի անունից ելույթ ունեցած ՅՈՒՆԵՍԿՈ-յում մշտական ներկայացուցիչ Հյուսեին Ավնի Բոթսալըն նշեց, թե Անին Թուրքիայի սահմաններում գտնվող 16-րդ արժեքն է, որ ընդգրկվել է Համաշխարհային ժառանգության ցանկում: Բոթսալըն ընդգծելով, որ ՅՈՒՆԵՍԿՈ-յի որոշումը կարևոր քայլ է` «համերաշխության, բազմազանության և երկխոսության» ուղղությամբ, նաև հայտնեց. «Անատոլիան ոչ թե մշակույթների և քաղաքակրթությունների գերեզմանն է, այլ` թանգարանը: Մենք հպարտանում ենք այդ որոշման համար: Այսօր էական որոշում ենք կայացրել, որը հույս է ներշնչում ապագայի հանդեպ»: Ներկայացուցիչն անդրադառնալով նաև Վրաստանի, Իրանի և Հայաստանի` սույն հարցի վերաբերյալ ունեցած դրական կարծիքներին` նշեց, թե այս որոշումը հուսադրող է նաև տարածաշրջանային հարաբերությունների բարելավման առումով. «Մենք հույս ներշնչեցինք ապագա սերունդներին: Հայաստանի դեսպանը շնորհավորեց մեզ: Դա շատ գեղեցիկ վերաբերմունք էր: Այլևս պետք է այդ տեսլականով և վճռականությամբ նայենք աշխարհին: Քաղաքակրթությունն ու մշակույթը պետք է գերազանցեն բռնությանն ու գռեհկությանը»:
Թուրքիայի ներկայացուցչից հետո ելույթ ունեցած ՅՈՒՆԵՍԿՈ-յում Հայաստանի մշտական ներկայացուցիչ Վահրամ Կաժոյանը, իր հերթին նշելով, որ իրենց մշակութային ժառանգության 70 տոկոսը գտնվում է հարևան երկրներում, ասաց. «Մեզ երջանկացնում է այն փաստը, որ հարևան երկրները տեր են կանգնում այդ արժեքներին»: Ներկայացուցիչը շեշտելով, որ միջնադարյան Հայաստանի մայրաքաղաքը եղած Անին մի գոհար է Հայաստանի համար, նաև հայտնեց. «Անին պատկանում է ոչ միայն մի ազգի, այլև` համայն մարդկությանը»: Կաժոյանը հիշեցնելով, որ հինավուրց Անի քաղաքը Թուրքիայում մշակութային ժառանգության ցանկում ներառված առաջին հայկական նմուշն է, ասաց. «Վստահ ենք, որ թեև առաջինն է, բայց ոչ վերջինը»:
Միջազգային մասնագիտական խումբը վերահսկելու է
Լա՛վ, իսկ Անիի ապագայի համար ի՞նչ է նշանակում համաշխարհային ժառանգության ցանկում ընդգրկվելը: Այդ հարցն ուղղեցինք ՅՈՒՆԵՍԿՈ-յում Թուրքիայի ազգային հանձնաժողովի մշակութային ժառանգության կոմիտեի անդամ, Իզմիրի Բարձր տեխնոլոգիաների համալսարանի Ճարտարապետության ֆակուլտետի դոցենտ, դոկտոր Զեյնեփ Աքթյուրեին: Վերջինս նշեց, որ Անիի` ՅՈՒՆԵՍԿՈ-յի համաշխարհային ժառանգության ցանկում ներառվելու հետ մեկտեղ, կայացվել են նաև Անին պահպանելու ուղղությամբ որոշ խորհրդատվական որոշումներ, և 1972 թ. Համաշխարհային ժառանգության պայմանագրի կողմ հանդիսացող պետություններից Թուրքիան ստանձնել է այդ որոշումները գործադրելու պարտականություն: Զեկույցում, որը Թուրքիան պարտավոր է պատրաստել մինչև 2017 թ. դեկտեմբերի 1-ը և ներկայացնել Համաշխարհային ժառանգության կենտրոնին, գրանցվելու է այն առաջընթացը, որ արձանագրվել է Անին պահպանելու ուղղությամբ, և այնուհետև այդ աշխատանքները վերահսկվելու են մի միջազգային մասնագիտական խմբի կողմից: Աքթյուրեի խոսքով, Անիի` ՅՈՒՆԵՍԿՈ-յի համաշխարհային ժառանգության ցանկում ընդգրկվելու հիմնական օգուտը ներկայում ընթացող աշխատանքներին մոտիվացիա հաղորդելն է. «Անիի` ՅՈՒՆԵՍԿՈ-յի համաշխարհային ժառանգության ցանկում որպես թեկնածու հայտնվելը ազգային և միջազգային աղբյուրներից էական նյութական աջակցություն էր ապահովել` այստեղի հուշարձանները պահպանելու և վերանորոգելու համար: Եթե Անին չընդգրկվեր մշտական ցուցակում, ապա հավանականություն կար, որ այդ աղբյուրներից ստացվող նյութական միջոցները կկրճատվեին»:
Դեռ սպասում է հայտնագործվելուն
Թեև հայտնի է, որ հինավուրց Անի քաղաքի անցյալը հասնում է վաղ երկաթի դարաշրջան, այնուամենայնիվ, գիտական առումով այն դեռ սպասում է իրեն հայտնագործողներին: Աքթյուրեն նշում է, որ տվյալ տարածքում ընթացող հնագիտական պեղումների նպատակը ոչ այնքան նոր նմուշներ գտնելն է, որքան` կանգուն մնացած կառույցները պահպանելը. «Հնագիտական խումբը հետաձգելով Անին տարածաշրջանում առանձնահատուկ դարձնող ամրոց քաղաքից բաց առևտրային քաղաք վերածվելու հնագիտական հետքերի ուսումնասիրությունը` առաջնահերթություն է տալիս կանգուն մնացած կառույցներն ամրապնդելու նախագծերին աջակցելուն: 2006 թ. մասնագետներից բաղկացած մի գիտական խորհրդի ուղղորդմամբ` սկսեցին «շտապ» միջոցներ ձեռնարկել` հաշվի առնելով Անիի` սեյսմիկ գոտում գտնվելու հանգամանքը, որից հետո կսկսի քաղաքը հայտնագործելուն ուղղված աշխատանքը: Որոշ հուշարձանային կառույցների վրա անցյալում պեղումների փորձեր են կատարվել, բայց հատկապես կացարանային և արդյունաբերական շինություններն առայժմ առանձնապես ուսումնասիրված չեն: Հնագիտական խմբի նյութական միջոցները խիստ սահմանափակ են, բայց այդ բացն առկա է լինում բազմաթիվ պեղումների դեպքում: Թերևս Անիի` ցանկում ներառվելու շնորհիվ հնարավոր կլինի ֆինանսական աղբյուրները մեծացնել»:
Առաջնահերթ է ոչ թե հայտնագործելը, այլ` պահպանելը
Հինավուրց Անի քաղաքի առաջին վերականգնողական աշխատանքները կատարվել են 20-րդ դարի սկզբներին, տվյալ ժամանակաշրջանի Ռուսական կայսրության հովանու ներքո: Այդ պեղումների ժամանակ հայտնագործվել են հայկական մշակութային ժառանգության էական նմուշներ: Սակայն տարիներ պետք եղան, որպեսզի մասնագետների հայացնքները դարձյալ ուղղվեն դեպի Անի: 1940-ականներին ամրոցում և շրջակայքում կատարված ուսումնասիրություններից և 1965 թ. բաղնիքի պեղումներից հետո 1989-2005 թթ. Հաջեթթեփեի համալսարանի պրոֆեսոր, դոկտոր Բեյհան Քարամաղրալըի ղեկավարությամբ մերկնարկած Անիի սիստեմատիկ պեղումները կենտրոնացան սելջուկյան շրջանի վրա: Տվյալ տարածքում 3-րդ շրջանի պեղումնային աշխատանքները շարունակվում են 2012 թ. սկսած: Պեղումներ կատարող խմբի ղեկավարն է Փամուքքալե համալսարանի հնագիտական բաժնի պրոֆեսոր, դոկտոր Ֆահրիյե Բայրամը: Վերջինս լիահույս է, որ այլևս համաշխարհային ժառանգության մշտական ցուցակում ընդգրկված Անիի հանդեպ կմեծանա թե տեղական իշխանության և թե տեղի բնակչության հետաքրքրությունը: Ֆահրիյե Բայրամը նշեց. «Մի քիչ ավելի կփոխվի մարդկանց մոտեցումը: Ավելի մեծ կլինի շրջակայքի բնակչության, տեղական իշխանության հետաքրքրությունը: Դյուրին կդառնա հատկապես հովանավոր գտնելու հարցի լուծումը»: Արդեն 5-րդ անգամ Անիում աշխատող Բայրամը հայտնելով, որ իրենք առանջնահերթ են համարում եղածը պահպանելու խնդիրը, նաև ասաց, թե շարունակվում են Մայր տաճարը վերականգնելու նախագծի աշխատանքները. «Վերականգնվելիք կառույցների շուրջն աշխատելով` կատարում ենք նախապատրաստական աշխատանքները: Տաճարի աշխատանքները մեծամասամբ ավարտին են հասցված: Այնուհետև սկսելու ենք Առաքելոց եկեղեցու վերականգնումը, քանի որ այն կարևոր շինություն է և վտանգի տակ է գտնվում»:
Բայրամը, ի պատասխան մեր այն հարցին, թե որքան լավ ենք մենք ճանաչում Անին, ասաց. «Շատ քիչ: Տեսնում ենք կանգուն մնացած 23 հատ կառույց, բայց Անիի մեծ մասը 20-60 սմ հողի տակ է»:
Այդ հատվածը հայտնագործելու շնորհիվ Անի քաղաքին վերաբերող բազմաթիվ հարցականներ կգտնեն իրենց պատասխանը, սակայն նյութական միջոցների սահմանափակ լինելը դանդաղեցնում է այդ գործընթացը: Բայրամը նշում է, որ իրենք դեռևս գտածոների պահեստարան և լաբորատորիա չունեն. «Եթե կարողանանք դրանք ստեղծել, մեր աշխատանքները կընդարձակենք մի միջազգային խմբի հետ միասին»:
Աղբյուրը` akunq.net
23:26
20:51
20:33
20:16
20:03
16:56
16:44
16:23
16:04
15:47
15:23
14:57
14:29
14:12
14:04
13:45
13:22
13:08
12:53
12:39
| երկ | երք | չրք | հնգ | ուրբ | շբթ | կրկ | |
| 1 | 2 | 3 | 4 | ||||
| 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | |
| 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | |
| 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | |
| 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | ||
10:02
09:52
09:44
09:35
09:17
09:02
09:55
09:44
09:33
09:23
09:03
09:56
09:45
09:33
09:16
09:02
09:45
09:36
09:29
09:14
09:02
09:46
09:44
09:35
09:29
09:16
09:02
09:58
09:47
09:34
09:16
09:02
09:54
09:45
09:37
09:27
09:02
09:46
09:36
09:27
09:16
09:02
09:45
09:34
09:17
09:02
09:33
09:13
10:02
09:56
