Փորձագետ. Սննդի անվտանգության ոլորտում հանրային առողջապահական շահը ստորադասվում է բիզնես շահին

10.06.22 | 16:26

«Չնայած որ վերջին տասնամյակում սննդամթերքի անվտանգության ապահովման ոլորտում գրանցվել են նշանակալի հաջողություններ, սննդամթերքից առաջացած հիվանդությունների համընդհանուր բեռը մնում է անտանելի ծանր»,-«Անվտանգ սննդամթերք՝ ամուր առողջություն» խորագրով միջոցառմանն ասաց Սննդամթերքի անվտանգության տեսչական մարմնի ղեկավար Գեորգի Ավետիսյանը։

Նրա հրապարակած տվյալներով, աշխարհում տարեկան մոտ 600 մլն մարդ, այսինքն երկրագնդի մոտ 10%-ը հիվանդանում, 420 հազար մարդ մահանում է ախտահարված սնունդ օգտագործելու հետևանքով։

Հայաստանում սննդային թունավորումների՝ անցած տարի գրանցված ահռելի աճը մտահոգվելու տեղիք է տալիս։

ԱՆ հիվանդությունների վերահսկման ու կանխարգելման կենտրոնի՝ Panorama.am-ին տրամադրած վիճակագրության համաձայն, երկրում 2019-ին գրանցվել է 7 բռնկում, որից վեցը սննդային, տուժել է 268 մարդ։ Թունավորման դեպքեր գրանցվել էին Երևանի, Կոտայքի, Շիրակի, Գեղարքունիքի ռեստորաններում, ինչպես «Հոգեկան պահպանության ազգային կենտրոն»-ում։

2020-ին արձանագրվել է 2 բռնկում, որից մեկը սննդային, մյուսը՝ ջրային։ Լոռիում գրանցված սննդային թունավորման հետևանքով տուժել է 41 մարդ։

2021-ին բռնկումների 18 դեպք է գրանցվել, ինչի հետևանքով տուժել է 403 մարդ, որից մոտ 200-ը տուժել էին հանրային սննդի երկու օբյեկտներում սնվելու հետևանքով։ Սննդային գործոնով բռնկումները 14-ն էին, դրանցից 9-ը տեղի են ունեցել ուսումնական հաստատություններում՝ գերակշռող դեպքերում մանկապարտեզներում։ Հանրային սննդի երկու կետերում «Տաշիր Պիցցա»-ում և «Հայր և որդի երեմյաններ» ՍՊԸ-ի «Բուրգըրի» հանրային սննդի կետում ևս սննդային թունավորման դեպքեր էին գրանցվել։ Հարուցված են քրեական գործեր։

«Հաշվի առնելով, որ վարակումը կարող է տեղի ունենալ «դաշտից պատառաքաղ շղթայի» բոլոր փուլերում՝ սննդամթերքի անվտանգությունը հանդիսանում է արտադրողների, վերամշակողների, տեղափոխողների, պահպանողների, վաճառողների, սպառողների, ինչպես նաև պետական մարմինների խնդիրը։

Սննդամթերքի անվտանգության տեսչական մարմինը, սննդամթերքի անվտանգության ապահովման ոլորտում կարևորում է սննդամթերքի անվտանգության ռիսկի գիտական գնահատումը, գնահատված ռիսկի կառավարումը և իհարկե ռիսկի հաղորդակցումը»,-ասաց ՍԱՏՄ ղեկավարը։

Հայաստանում տարեցտարի ավելանում է ռեստորաններում, մանկական սրճարաններում, ժամանցի, զվարճանքի վայրերում, արագ սննդի կետերում սնվող քաղաքացիների թիվը, ինչի արդյունքում էլ ավելի է կարևորվում դրանցում պատշաճ վերահսկողության իրականացումը։

Միայն Երևանում այս տարի ՍԱՏՄ-ն պլանավորել է ստուգումներ իրականացրել հանրային սննդի մոտ 120 կազմակերպություններում։ Տեսչական մարմինը, որը քաղաքականություն մշակող չէ, այլ միայն վերահսկողություն իրականացնողն է, որոշ դեպքերում ստուգումներ իրականացնելիս կաշկանդված է օրենքի սահմանափակումներով։

ԳԱԱ «էկոլոգանոոսֆերային հետազոտությունների կենտրոն»-ի սննդի շղթայի ռիսկերի գնահատման կենտրոնի ղեկավար Դավիթ Պիպոյանը Panorama.am-ի հետ զրույցում ասաց՝ սննդի անվտանգության ապահովման գործում կարևորում է երեք կարևոր օղակների աշխատանքը՝

1. Պետական մարմինների՝ օրենսդիր-գործադիր-տեսչական մարմինների պատճաշ գործունեությունը
2. Տնտեսվարողների կողմից անվտանգության համակարգի ներդրումը, որպեսզի սերտիֆիկատները լինեն սպառողների համար տեսանելի վայրում, այսինքն, երբ մարդը մտնում է ռեստորան, տեսնի, որ տվյալ տնտեսվարողը ներդրել է վերլուծության և կրիտիկական կետերի հսկման համակարգը (HACCP)։ Այն ենթադրում է արտադրանքի անվտանգության վրա ազդող վտանգավոր գործոնների տեսակավորում, գնահատում և կառավարում։
3.Եվ ամենակարևորը՝ տեղեկատվության հասնելիություն և իհարկե, սպառողների կրթում։ Իրազեկման աշխատանքները պետք է կազմակերպել այնպես, որ սպառողը դառնա գրագետ։

«Սննդի անվտանգությունն անվտանգ սնունդը չէ, այլ երաշխիք, որ սննդի նպատակային օգտագործման դեպքում այն չի կարող թողնել բացասական ազդեցություն մարդու առողջության վրա։ Սա նշանակում է, թե´ պետությունը, թե´ տնտեսվարողը մեզ պետք է տան այդ երաշխիքը։ Երբ մենք մտնում ենք ռեստորան սնվելու կամ խանութ սնունդ գնելու, պետք է վստահ լինենք, որ այդ ապրանքը չենք ուտելու և թունավորվելու, ոչ թե թունավորվենք, հետո գնան այդ տնտեսավարողին տուգանեն կամ գործունեությունը կասեցնեն։ Հիվանդանոցում կաթիլայինի տակ պառկած մարդուն բացարձակ հետաքրքիր չի, թե տնտեսվարողին ինչքան տուգանեցին կամ ինչպես պատժեցին, ստուգում արեցին, թե՞ չէ»,- ասաց Պիպոյանը։

Նա ընդգծեց, որ շատ հաճախ սննդի անվտանգությունը Հայաստանում կապում են թունավորումների, սուր ռիսկերի հետ, բայց բոլորը մոռանում են, որ 21-րդ դարում սննդի անվտանգության խնդիրների ճնշող մեծամասնությունը թեքվում է դեպի քիմիական վտանգներ, որոնք ունենք հեռահար, երակարատև ու քաղցկեղածին ազդեցություն, ոչ վարակիչ հիվանդությունների թվի աճի պատճառ կարող են դառնալ։

«Թե բուսական, թե կենդանական ծագման սննդի արտադրությունը զերծ չէ քիմիական նյութերի ազդեցությունից։ Բուսական ծագման սննդի արագայում մենք խոսում ենք թունաքիմիկատներից, պարարտանյութերից, կենդանական ծագման մթերքներում կիրառվում են անասնաբուժական բազմաթիվ դեղամիջոցներ, հակաբիոտիկներ ու այլ դեղամիջոցներ, որոնք շատ կարևոր է դիտարկել հանրային առողջության տեսանկյունից»,-մանրամասնեց սննդագետը՝ ընդգծելով սննդի ռիսկի կառավարման կարևորությունը, այլապես ռիսկի գնահատման աշխատանքը դառնում է ինքնանպատակ։

Այս առումով Պիպոյանը նշում է՝ Հայաստանում իրավական ակտերը չեն գործում, կարող են գրել օրենքներ, կառավարության որոշումներ,բայց դրանք մնում են թղթի վրա։ Սա վերաբերում է նաև HACCP համակարգին, որի ներդրումը պարտադիր է, կա նաև ժամանակացույց, բայց երբ գործը հասնում է խիստ վերահսկողությանն ու տնտեսվարողի գործունեությունը թույլ չտալուն, հանրային առողջությունը ստորադասվում է բիզնես շահին։

«Ամեն անգամ գնում են տնտեսվարողներին ընդառաջ, երկարացնում են վերլուծության և կրիտիկական կետերի հսկման համակարգի ներդրման ժամկետները, արդյունքում տնտեսվարողները բարեփոխվելու ցանկություն չունեն։ Երբ դու ապրում ես մի երկրում, երբ ռեստորանում տեղի է ունենում թունավորում, արտադրողը ցանկություն չունի ներդնել անվտանգության համակարգ, պետական կառավարման համակարգը չունի ցանկություն՝ ստիպելու, որ օրենքով ու իրավական ակտերով պարտադիր անվտանգության համակարգը գործի, իսկ սպառողը թունավորումից հետո հաջորդ օրն այցելում է հանրային սննդի նույն կետ, ապա մեր խնդիրները միայն արձանագրելու ենք, դրանց մասին միայն խոսելու ենք, դրանց լուծում չի տրվելու»,-ասաց Պիպոյանը՝ հիշեցնելով, որ դննսի անվտանգության համակարգը շղթա է, որի օղակներից յուրաքանչյուրն ունի իր դերն ու պատասխանատվությունը։

Սննդագետը նշեց, որ զարգացող աշխարհում արագորեն փոխվում է նաև սննդի ոլորտը, բայց դրան համահունչ չեն փոխվում ոլորտը կարգավորող գործիքները։

«Մենք չենք կարող ժամանակակից ծրագրերը ներբեռնել հին համակարգիչներում, քանի որ դրանց հզորությունները բավարար չեն, հետևաբար հին գործիքներով արդի սննդի անվտանգության ապահովում չես կարող իրականացնել, պահանջվում են նորարարական գործիքներ։ Մինչդեռ տեսեք այն տեմպերը, որ մենք ենք գնում սննդի անվտանգության խնդիրները լուծելու ուղղությամբ, իսկ խնդիրները բազմամակարդակ են ու բազմաթիվ»,-ասաց նա։

Գիտնականը վերջին տարիներին արձանագրել է հետընթաց ոչ միայն պետական վերահսկողության սկզբունքների, այլև տեսչական մարմնի լիազորությունների հետ կապված։

«Մեր երկրում սննդի անվտանգության ծառայությունը դարձրեցին տեսչական մարմին՝ նրան զրկելով բազմաթիվ լիազորություններից։ Հիմա կարող եք ասել ծառայության գոյության ընթացքում էլ բազմաթիվ բացեր ու խնդիրներ կային։ Այո, միանշանակ համաձայն եմ, բայց երբ պետական մարմնի աշխատանքը չի գոհացնում, պետք է ոչ թե նրան լիազորություններից զրկել, այլ ստիպել, որ աշխատի։ Երբ գործադիրն ու օրենսդիրը չեն հետևում իրավական ակտերին, ո՞նց եք կարծում, կստիպե՞ն ծառայությանը, որ վերջինն աշխատի։ Օրինակ, այս ոլորտում քաղաքականություն մշակող մարմինը՝ էկոնոմիկայի նախարարությունը գիտի, որ ռիսկի գնահատման մարմին չկա, բայց դրա առկայության պարտադրանքը սահմանված է օրենքով»,-ասաց Պիպոյանը։

Նա սննդի անվտանգության ոլորտում կառավարման համակարգի դերը համեմատում է հակաօդային պաշտպանության հետ, երբ այն չի գործում, կամայական վտանգ կարող է մուտք գործել սննդի շղթա։

Հիշեցնենք, որ հունիսի 7-ը նշվում է որպես Սննդի անվտանգության միջազգային օր։ Օրվա առթիվ ՍԱՏՄ-ն Աղվերանում կազմակերպել էր «Անվտանգ սնունդ՝ ամուր առողջություն» խորագրոց միջոցառում, որի ընթացքում տեսչական մարմնի, փորձագիտական, գիտական շրջանակաների ներկայացուցիչները բարձրաձայնեցին խնդիրների մասին, ներկայացրեցին դրանց լուծման ուղղությամբ ձեռնարկվող քայլերը, խոչընդոտները։ Միջոցառմանն աջակցել էր «Ռազմավարական Զարգացման Գործակալություն» ՀԿ-ի «Անասնապահության զարգացում Հայաստանում՝ հարավ-հյուսիս 2» ծրագիրը։