Ղազախստան և Չինաստան. սերտ և ամուր համագործակցություն

17.09.22 | 11:00

Սույն թվականի սեպտեմբերին Չինաստանի նախագահ Սի Ցզինպինը Ղազախստանի նոր նախագահի ընտրվելուց հետո առաջին անգամ այցելել է Ղազախստանի Հանրապետություն։ Այս հանդիպումը կարևոր քաղաքական նշանակություն ունի, քանի որ այն տեղի ունեցավ երկու երկրների միջև դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման 30-ամյակի և բարիդրացիության, բարեկամության և համագործակցության պայմանագրի 20-ամյակի շրջանակներում:

Փորձագետները նշում են, որ այցը խթան կհանդիսանա համակողմանի ռազմավարական գործընկերության հետագա զարգացման համար, և պակաս կարևոր չէ այն, որ վերջին շրջանում նկատվում է բարձր մակարդակի երկկողմ շփումների ակտիվացում: Դրա վկայությունն է «հունվարի ողբերգական» իրադարձությունների ընթացքում ներքաղաքական իրավիճակի կայունացման և «Նոր Ղազախստանի» կառուցման բարեփոխումների ՝ ՉԺՀ-ի ղեկավարության աջակցությունը: Նկատելիորեն ակտիվացել է երկխոսությունը պետությունների ղեկավարների և ԱԳՆ ղեկավարների մակարդակով՝ առերեսումների, կանոնավոր նամակագրության և հեռախոսային խոսակցությունների միջոցով։ Կազմակերպվել է Ղազախստանի նախագահի այցը Չինաստան և մասնակցությունը «Կենտրոնական Ասիա– Չինաստան» և BRICS+ձևաչափով վիրտուալ գագաթնաժողովներին: Փետրվարին երկու երկրների ղեկավարները պայմանավորվել են «խորացնել քաղաքական փոխվստահությունը, ընդլայնել լայնածավալ համագործակցությունը, ինչպես նաև զարգացնել առավել իրական բարիդրացիական փոխհարաբերությունները»:

Եվս մեկ կարևոր փաստ․ փորձագիտական հանրությունը նշում է նաև այն, որ չինական կողմը կոմպրոմիսային դիրքորոշում է զբաղեցնում ԱՓՎՄԽ-ում Ղազախստանի նախագահության նախաձեռնությունների վերաբերյալ և պաշտոնապես աջակցել է խորհրդակցությունը միջազգային կազմակերպության վերածելուն: Իր հերթին, Ղազախստանը նաև պաշտպանում է «մեկ Չինաստանի» սկզբունքը և Թայվանը ճանաչում է որպես ՉԺՀ-ի տարածքի անբաժանելի մաս: Մինչ պանդեմային ցուցանիշներին աստիճանաբար վերադառնում է նաև երկու երկրների առևտրատնտեսական համագործակցությունը։ Այսպես, վերսկսվել է սահմանի բոլոր անցակետերի գործունեությունը, սկսվել է ղազախական ապրանքների ներկրումը ավտոմոբիլային անցակետերով, դրական միտումներ են նկատվում նաև բեռնափոխադրումների ոլորտում։

Այսպես, ՉԺՀ-ում համատարած լոքդաունները սահմանափակ ազդեցություն են ունեցել երկկողմ բեռնափոխադրումների վրա, որոնց ծավալը 5 ամսում 2022 թվականին հասել է 332 հազար «20 ֆուտ համարժեքի» կամ 3218 գնացքի (-7 տոկոս)։ ՉԺՀ ԱԳՆ-ի հետ բեռնարկղերի վերադարձման մեխանիզմի մշակման ճանապարհով Չինաստանից արտահանվել է շուրջ 7 հազար ղազախական կոնտեյներ: Կարգավորվել է երկաթուղային անցակետերում խցանումների հարցը։ Ամեն օր սահմանը հատում են միջինը 12-14 գնացք, ինչը համապատասխանում է հայտարարված պահանջներին և փոխադրումների ընթացիկ ծավալներին։

Առևտրային հարաբերությունների դինամիկայի մասին են վկայում նաև վիճակագրական տվյալները. ըստ ՊԵԿ-ի տեղեկատվության՝ 2022թ. հունվար-մայիսին երկկողմ առևտրի ծավալը կազմել է 8,8 մլրդ դոլար (+26,3%), Ղազախստանի արտահանումն աճել է 30,7% - ով և հասել 5,1 մլրդ դոլարի, ՂՀ ներմուծումը՝ 3,7 մլրդ դոլար (+20,4%)։

Չինական մաքսատան տվյալներով՝ այդ նույն ժամանակահատվածում ՂՀ-ՉԺՀ ապրանքաշրջանառությունը հասել է 11,5 մլրդ դոլարի (+18,4%), որտեղ ՂՀ արտահանումը կազմում է 6,4 մլրդ դոլար (+41%), իսկ ներմուծումը Չինաստանից ՝ 5,1 մլրդ դոլար (-1,6%)։

Ինչ վերաբերում է ինդուստրիալ-ներդրումային համագործակցությանը, առաջին կիսամյակում շահագործման է հանձնվել 120 մլն դոլար ընդհանուր արժողությամբ պողպատե welded խողովակների արտադրության և բնական քարի վերամշակման երկու նախագիծ, գործարկվել է արտադրական լոգիստիկ բազայի կառուցման և 426 մլն դոլար ընդհանուր արժողությամբ 156 ՄՎՏ հողմաէլեկտրակայանի նախագծերի իրականացումը:

Աշխատանքներ են տարվում Չինաստան արտահանվող ապրանքների անվանացանկի ընդլայնման ուղղությամբ։ Մասնավորապես, 2022թ. հունիսի վերջին Չինաստանի շուկա մուտք են գործել ղազախական գյուղատնտեսական արտադրանքի 20 տեսակ, հավատարմագրվել է ՂՀ 1046 ձեռնարկություն։

Պայմանավորվածություն է ձեռք բերվել Ալմաթի-Չենդու-Ալմաթի (շաբաթական 2 անգամ) և Ալմաթի-Ուրումչի-Ալմաթի (շաբաթը 1 անգամ) երթուղիներով կանոնավոր ուղևորափոխադրումների վերսկսման վերաբերյալ: ՂՀ-ի և ՉԺՀ-ի միջև էներգետիկ համագործակցությունն ակտիվորեն զարգանում է ղազախական և տարանցիկ նավթի արդյունահանման և արտահանման, դեպի ՉԺՀ տարանցիկ և ղազախական գազի արտահանման, ինչպես նաև քաղաքացիական ատոմային էներգետիկայի ոլորտներում: Ներկայումս չինական ընկերությունների մասնակցությամբ

Ղազախստանում իրականացվում և մշակվում են 2,997 մլրդ դոլար ընդհանուր արժողությամբ արդյունաբերական էներգետիկ նախագծեր, վերականգնվող էներգիայի աղբյուրների զարգացման բնագավառում ՝ 772 մլն դոլար: Ակտիվորեն առաջ է ընթանում մշակութային կենտրոնների փոխադարձ բացման հարցը, համապատասխան համաձայնագրի ստորագրումը սպասվում Է Սի Ցզինպինի Ղազախստան այցի ընթացքում:

Բացի այդ, մշակվում է Պավլոդարի անվան տեխնիկական համալսարանին կից Չինաստանի գիտատեխնիկական համալսարանի մասնաճյուղի բացման հարցը: Իսկ այս տարվա մայիսին արդեն ստացվել Է Չինաստանի ԱԳՆ-ի համաձայնությունը Չինաստան ղազախստանցի ուսանողների այցին, որոնք սովորում են «համաշխարհային կարգի չինական համալսարաններում և առաջնակարգ մասնագիտությունների գծով»։

Ուսանողների մուտքի համար պայմանների ստեղծման, մարդկային փոխանակումների և գործարար շփումների ակտիվացման նպատակով վերսկսվել Է ՉԺՀ-ի քաղաքացիների այցագրերի տրամադրումը ՂՀ-ին՝ ըստ առանձին կատեգորիաների, այդ թվում՝ վերադարձողների Չինաստանում ազգականներ այցելելու համար: Արդեն այս ուսումնական տարում Նանինի մանկավարժական համալսարանը Լ.ն.Գումիլևանի անվան Եվրասիական ազգային համալսարանի հետ համատեղ կսկսի երկդիպլոմային կրթության ծրագիրը. երկու երկրների բակալավրիատի ուսանողները յուրաքանչյուր բուհում կսովորեն երկուական տարի:

Ղազախստանցիներին կառանձնացնեն ՉԺՀ-ի կառավարական կրթաթոշակները և անվճար չինարեն լեզվի ուսուցում կտրամադրեն: Քննարկվում է նրանց համար Եվրասիական միության հիմքի վրա ստեղծելու մասնագիտական և տեխնիկական ուսումնական հաստատությունների հացը, որոնք գործում են լիարժեք ֆինանսավորմամբ չինական կողմի 20 երկրներում: Նման սեմինարների առանցքային խնդիրներից մեկը արտերկրում ՉԺՀ-ի խոշոր ենթակառուցվածքային նախագծերի կադրային ապահովումն է։ Ընդ որում, ուսանողներին հնարավորություն է տրվում հետագա ուսումը Չինաստանում շարունակելու՝ գիտատար ուղղություններով։ Ընդհանուր առմամբ, ԿՀ-ի և ՉԺՀ-ի ներկայիս փոխհարաբերությունները, որոնք ընդգրկում են քաղաքականության, տնտեսության և մշակույթի տարբեր ոլորտներ, ակնառու վկայություն են պետությունների միջև համակողմանի փոխշահավետ համագործակցության զարգացման, ինչպես նաև նախանշված համատեղ մեծ ճանապարհի մասին, ինչի մասին բազմիցս հիշատակել են երկու հարևան երկրների ղեկավարները: Ղազախստանը լուրջ արդյունքներ է ցույց տալիս ճիշտ ընտրված կուրսի շնորհիվ, որը կարող է երկիրն էլ ավելի մեծ առաջընթացի հանգեցնել:

Աշոտ Սարգսյան, քաղաքագետ