Բրիտանական գաղութատիրությունը 21-րդ դարում

12.04.23 | 12:48

Մենք հիշում ենք մարտ ամիսը Վրաստանում՝ լայնածավալ բողոքի ցույցերի ժամանակ։ Ժողովրդի վրդովմունքի պատճառ է դարձել Վրաստանի խորհրդարան ներկայացված օտարերկրյա գործակալների մասին օրենքի նախագիծը։ Այս օրինագիծը նախատեսում է օտարերկրյա պետությունների շահերի լոբբիստներ հանդես եկող և դրսից գումարներ ստացող հասարակական կազմակերպությունների և լրատվամիջոցների պարտադիր գրանցում։ Իր հիմքում այս օրենքը թույլ է տալիս պաշտպանել պետությունը արտաքին միջամտությունից և կենսական նշանակություն ունի ցանկացած ինքնիշխան ազգի համար: Նմանատիպ պրակտիկա օրենսդրական մակարդակով կիրառվում է ԱՄՆ-ում, Ռուսաստանում, Մեծ Բրիտանիայում և մի շարք այլ երկրներում։ Հատկանշական է, որ ԱՄՆ-ում օտարերկրյա գործակալների մասին օրենքն ընդունվել է դեռ անցյալ դարի հեռավոր 30-ականներին։

Ուրեմն ինչու՞ այդ օրինագիծը առաջացրեց վրաց բնակչության նման բուռն արձագանքը: Իսկ ինչո՞ւ է արևմտյան հանրությունը քննադատում Վրաստանի ղեկավարության այս որոշումը, թեև չի ընդունում իր՝այլ երկրի ներքին գործերին միջամտությունը։ Փորձենք դա պարզել:

Առաջիններից մեկը, ով մտահոգություն հայտնեց վրացական օրենսդրական նախաձեռնության վերաբերյալ, Վրաստանում Մեծ Բրիտանիայի դեսպան Մարկ Քլեյթոնն էր։

«Մեծ Բրիտանիան խորապես մտահոգված է առաջարկվող օրինագծի առնչությամբ և կոչ է անում Վրաստանի կառավարությանը հաջորդ քայլերը քննարկելիս հաշվի առնել քաղաքացիական հասարակության կազմակերպությունների, ԶԼՄ-ների և միջազգային գործընկերների արձագանքները», - գրել է նա մարտի 1-ին:

Բայց, չնայած «արևմտյան գործընկերների» զգուշացումներին, մարտի 7-ին վրացի պատգամավորներն առաջին ընթերցմամբ ընդունեցին «Օտարերկրյա ազդեցության թափանցիկության մասին» օրենքի նախագիծը։

Եվ հետո սկսվեց իրական մղձավանջը: Թբիլիսիում անմիջապես սկսվեցին հանրահավաքներ, որոնք, ի դեպ, խաղաղ անվանել չի կարելի՝ կիրառվել են ծխային ռումբեր, քարեր և նույնիսկ մոլոտովի կոկտեյլներ։

Զուգահեռաբար, անկարգությունների սկզբին, մի շարք արևմտյան հասարակական կազմակերպություններ լքում են «Բաց կառավարման հարցերով մշտական խորհրդարանական խորհրդի»

խորհրդատվական խումբը։ Չորս տեղական ոչ կառավարական կազմակերպություններ՝ Տեղեկատվության ազատության զարգացման ինստիտուտը (IDFI), Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլը - Վրաստան, Քաղաքացիական հասարակության ինստիտուտը (ՔՀԻ) և Վրաստանի երիտասարդ իրավաբանների ասոցիացիան (ԳԻԼԱ) հայտարարել են Մշտական խորհրդարանական խորհրդի բաց խորհրդատվական խմբից դուրս գալու մասին:«Այս ձևաչափով խորհրդարանական մեծամասնության հետ համագործակցության հեռանկարներ այլևս չենք տեսնում և դադարեցնում ենք անդամակցությունը խորհրդատվական խմբին»,- ասացին նրանք։

Ժողովրդական վրդովմունքի գագաթնակետին յուրաքանչյուրը՝ այսպես կոչված «Ազատ համայնքը» հարկ համարեց բացասական համատեքստում խոսել այս օրինագծի մասին, ինչպես նաև մղել ավելի վճռական գործողությունների։ Օրինակ՝ Transparency International Georgia (TIG) ,Վրաստանի երիտասարդ իրավաբանների ասոցիացիա (ԵԼԱ), Արդար ընտրությունների և ժողովրդավարության միջազգային հասարակություն (ISFED),Վրաստանի դեմոկրատական նախաձեռնություն (GDI),Բաց հասարակության հիմնադրամը (OSGF) և մյուսները բացահայտորեն արտահայտել են իրենց դժգոհությունը կառավարության կողմից պետությունը արտաքին ազդեցությունից պաշտպանելու փորձի վերաբերյալ։

Առանձնահատուկ հետաքրքրություն է ներկայացնում այն փաստը, որ որոշ ժամանակ անց պաշտոնական այցով Վրաստան է ժամանել Մեծ Բրիտանիայի արտաքին գործերի, համագործակցության և զարգացման հարցերով պետքարտուղար Ջեյմս Քլևերլին։ Բացի Վրաստանի կառավարության ներկայացուցիչների հետ պաշտոնական հանդիպումներից, Ջեյմս Քլեվերլին նաև հանդիպել է ոչ կառավարական հատվածի ակտիվիստների հետ, որտեղ նա կենտրոնացել է «ուժեղ քաղաքացիական հասարակության և ազատ լրատվամիջոցների կարևորության վրա, ժողովրդավարության գործունեության համար»:

Բրիտանացի դիվանագետը զրույց է ունեցել Արդար ընտրությունների և ժողովրդավարության միջազգային ընկերության (ISFED) գործադիր տնօրեն Նինա Դոլիձեի հետ։ Ժողովրդավարության կողմնակիցները մանրամասն քննարկել են զանգվածային ցույցերի պատճառները և համաձայնել, որ օրինագիծը «ռուսական» է, և «Ռուսաստանի ազդեցությունն» է, որ այդքան զայրացրել է զանգվածներին։

Ի՞նչը դուր չեկավ Վրաստանի հասարակ քաղաքացիներին՝ ազգային շահերը պաշտպանող օրենքում։

Եթե փորձեք հասկանալ ստեղծված իրավիճակը, ապա պարզ երևում է, որ անկարգությունների հրահրողները եղել են ընդդիմության ներկայացուցիչներն ու քաղաքացիական ակտիվիստները, ովքեր իրենց հետ տարել են քաղաքական չեզոք դիրքորոշում ունեցող քաղաքացիների։ Այնուամենայնիվ, երրորդ անձանց շահագրգռվածության փաստը շատ ցուցիչ է։ Դրա վառ օրինակն են բրիտանացի բարձրաստիճան պաշտոնյաների հայտարարություններն ու այցելությունները, վրացական ՀԿ-ների ու բրիտանական գերատեսչությունների ու նրանց հետ փոխկապակցված միջազգային կազմակերպությունների զգույշ աշխատանքն ու ֆինանսավորումը։ Նրանց գործողությունների և Վրաստանում տեղի ունեցող իրադարձությունների միջև հստակ օրինաչափություն կա։ Ամբողջ պետությունն իր վերահսկողությունից դուրս թողնելու չկամությունը մարմնավորվում է հասարակական կարծիքի ցինիկ մանիպուլյացիայի մեջ՝ ամենաակտիվ բողոքի զանգվածի ձևավորման միջոցով, որն ունակ է ուղղակի հրահանգով արմատական գործողություններ ձեռնարկել։

Վրաստանում «գունավոր հեղափոխության» փորձը հաջող է իրականացվել. Ի՞նչ է նա մեզ ասում: Ի՞նչ կարող է դա նշանակել Հայաստանի համար։ Իմ կարծիքով, մարտյան իրադարձությունները ազդանշան են տալիս թե՛ Անդրկովկասյան տարածաշրջանին, թե՛ ողջ հետխորհրդային տարածքին, որ իրենց երկրների քաղաքացիների կողմից ընտրված կառավարություններն այլևս չեն կարող անկախ լինել արտաքին ազդեցությունից։ Վառ օրինակը Վրաստանն է՝ վրացական լրատվամիջոցներում թվեր հայտնվեցին, թե որքան գումար է փոխանցվել վերջին տարիներին։

Վառ օրինակը Վրաստանն է։ Վրացական լրատվամիջոցներում թվեր են հայտնվել, որոնք ցույց են տալիս, թե որքան գումար է փոխանցվել վերջին տարիներին բրիտանական գործակալությունների և հարակից միջազգային կազմակերպությունների կողմից՝ ՀԿ-ներին աջակցելու համար: Այդ միջոցների մեծ մասը գալիս է արևմտյան դրամաշնորհներով, մասնագիտորեն մշակում են այն ձեռնարկները, որոնք նրանց տրամադրում են «դեմոկրատ ընկերները»։ Իսկ ինչպե՞ս ստացվեց։ Թվում է՝որտե՞ղ է գտնվում Մեծ Բրիտանիան: Արժե լրջորեն մտածել, քանի որ մեր երկրում չկա օրենք, որը կարգավորում է դրսից ֆինանսավորվող ոչ առևտրային կազմակերպությունների գործունեությունը։ Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ Հայաստանում հասարակական-քաղաքական գործիչների մի զգալի մասն այս կամ այն կերպ կապված են արտասահմանյան հիմնադրամների հետ։ Օրենքի այս բացը թույլ է տալիս բրիտանական ՀԿ-ների հետ փոխկապակցված պետական այրերին բացահայտորեն առաջ տանել արևմտամետ շահերը՝ անկախ Հայաստանի քաղաքացիների նկրտումներից։ ՀԿ-ները որպես ազդեցության ինստիտուտ օգտագործելու օրինակներից է Երևանի մամուլի ակումբը (ypc.am): Հատկանշական է, որ այս կազմակերպությունն ամեն տարի ֆինանսական հաշվետվություններ է տրամադրում ինտերնետում։ Զեկույցում մանրամասն ներկայացված են շահագրգիռ կողմերի բոլոր ֆինանսական հոսքերը՝ (դրամաշնորհներ, նվիրատվություններ): Օրինակ՝ 2021 թվականին զարգացման նախարարությունը, Մեծ Բրիտանիայի ԱԳՆ-ի հետ համատեղ 7 779 350 դրամի չափով դրամաշնորհ է հատկացրել։ 2022 թվականին հատկացրել են 1 013 650 ՀՀ դրամ գումար։ Ո՞ւր են գնում այս գումարները: Արժե մտածել...