Lրագրողական և հասարակական կազմակերպությունները և պետական կառույցները, ուսումնասիրելով միջազգային փորձը, օրենսդրական լուծումներ են փնտրում Հայաստանում զանգվածային լրատվության միջոցների ինքնակարգավորման մեխանիզմներ ներդնելու համար: Այս պահին ինքնակարգավորման հայեցակարգը մշակման գործընթացի մեջ է։ Թեմայի շուրջ խոսել ենք Երևանի մամուլի ակումբի (ԵՄԱ) նախագահ Բորիս Նավասարդյանի հետ։
- ԶԼՄ ինքնակարգավորման մասին հայեցակարգի շուրջ աշխատանքներն այս պահին ի՞նչ փուլում են
- Շարունակում են քննարկվել երկու հիմնական տարբերակները՝ մեկը Արդարադատության նախարարության պատրաստած, մյուսը ԶԼՄ էթիկայի դիտորդ մարմնի անդամների կողմից։ Կարելի է՝ ասել կամաց-կամաց մոտեցումները կառավարության ներկայացուցիչների և փորձագիտական հանրության մոտենում են, բայց դեռ մի քանի սկզբունքային հակասություններ կան։ Կառավարության կողմից՝ ի դեմս ՀՀ Արդարադատության նախարարության, և Դիտորդ մարմնի կողմից այս ընթացքում ևս երկու կարևոր փաստաթուղթ են պատրաստվել, որոնք առայժմ սահմանափակ քանակով փորձագետների քննարկման շրջանակում են, բայց հուսով եմ՝ մոտակա ժամանակում կկարողանանք հանրությանը ներկայացնել։ Դրանք կոնկրետ պրակտիկ քայլեր են, որոնք պետք է պոտենցիալ հայեցակարգի կիրառմանը վերաբերեն։ Բնականաբար, Արդարադատության նախարարության պատրաստածն ավելի շատ ելնում է հայեցակարգի նախագծի իրենց տարբերակից, մերը բխում է մերինից։ Կարծում եմ՝ մոտակա հանդիպումների ժամանակ մենք կփորձենք համադրել ինչպես հայեցակարգերի երկու տարբերակը, այնպես էլ դրանց կիրառման գործնական քայլերինը։ Պարզ էր, որ հայեցակարգի ընդունումն անմիջապես չի նշանակում, որ այն կրառվելու է, քանի որ դրանից պետք է բխեն մի քանի օրենքների փոփոխություն, կոնկրետ գործողություններ, որոնք ժամանակ կպահանջեն, և մենք ուզում ենք պատկերացնել, թե դա ինչ հերթականությամբ և ինչպիսի ժամանակային սահմաններում տեղի կունենա։ Ենթադրում եմ և հուսով, որ մոտակա ամիսների ընթացքում կկարողանանք Կառավարության հետ հասնել կոնսենսուսի։ Եթե ավելի կարևոր այլ զարգացումներ մեզ չխանգարեն, ապա մեզ հինգ կամ վեց ամիս կպահանջվի, որ այդ բոլոր հարցերի շուրջ փորձենք հասնել համաձայնության։
-Ձեր կարծիքով ինչո՞ւ են որոշ լրատվամիջոցներ սվիններով ընդունում այդ հայեցակարգը, արդյոք սահմանափակումների համար է այն
-Երևի պատճառները շատ տարբեր են։ Ես չէի խոսի լրատվամիջոցների մասին, ես կարծում եմ, որ ամեն դեպքում դա առանձին լրագրողների կարծիքն է, կարծում եմ՝ նույն լրատվամիջոցում կարող են տարբեր կարծիքներ ունենալ լրագրողները, ուղղակի իրենց գործընկերներին չեն ուզում հակաճառել։ Ըստ իս՝ առաջին և հիմնական պատճառը, որ լավ ծանոթ ու իրազեկված չեն գործընթացին։ Երբ կարդում էի հրապարակումները մի քանի ամիս առաջ, նկատեցի՝ այնտեղ հիմնականում քննարկվում էր հայեցակարգի այն տարբերակը, որն ամենաառաջինն էր, այսինքն դեռ 2021 թվականի վերջին էր շրջանառվում (Արդադատության նախարարության կողմից պատրաստած), բայց դրանից հետո իրենց տարբերակը բավական փոխել են թե’ նախարարությունը, թե’ քննարկման ընթացքում շրջանառության մեջ դրվել է Դիտորդ մարմնի հայեցակարգը, որն այլընտրանքային մոտեցումներ ունի։ Փաստորեն, իրավիճակի դինամիկ զարգացմանը ծանոթ չէին։ Հաջորդ պատճառն այն է, որ վերջին տարիներին լրատվամիջոցների հետ կապված իշխանությունների նախաձեռնությունները որոշակի արդարացի դժգոհություններ էին առաջացնում։ Մտահոգություն երևի ունեն, որ եթե Կառավարությունը ինչ-որ բան է նախատեսում, ապա կրկին ավելի շատ սահմանափակումների համար է։ Առանց թեման խորապես ուսումնասիրելու, ուղղակի նախկին փորձից ելնելով ունեն մտավախություն։ Այս երկու պատճառները կարելի է հաղթահարել՝ իրազեկելով։ Իսկ երրորդ պատճառը բավական լուրջ է․ հիմնական խնդիրն այն է, որ մենք ունենք լրատվամիջոցներ և լրագրողներ, որոնք ուզում են աշխատել բացարձակ առանց կանոնների։ Լինեն լրիվ ազատ, տեղեկատվական դաշտում տիրի քաոս, առանց պատասխանատվության անեն ինչ ցանկանում են:
-Դուք հաճախ տարբեր քննարկումների և ելույթների ժամանակ նշում եք, որ ինքնակարգավորման հայեցակարգը հնարավոր է նվազեցնի լրագրողների և լրատվամիջոցների դեմ դատական հայցերի քանակը, կփոխվի որակը։ Ինչպե՞ս եք դա պատկերացնում։
-Սկսենք քանակից։ Եթե ինքնակարգավորման մեխանիզմները սկսեն աշխատել, եթե նրանք ավելի շատ արժանանան հանրային ուշադրության, եթե մարդիկ դրանում կտեսնեն լուծումներ իրենց դժգոհություններից ԶԼՄ-ի նկատմամբ, գնալով ավելի շատ կդիմեն ինքնակարգավորման կառույցներին, քան կգնան դատարան։ Իսկ որակի մասով խոսենք, ապա պետք է ամեն դեպքում գիտակցել, որ կան վեճեր, որոնք միայն դատական կարգով կարող են լուծվել, բայց որպեսզի նրանք ստանան որակյալ լուծումներ անհրաժեշտ է, որ դատարանները մեր այդքան ծանրաբեռնված չլինեն տարբեր գործերով, այդ թվում նաև տեղեկատվական վեճերով։ Դա նշանակում է ավելի լուրջ ուշադրություն կարող են դարձնել ցանկացած գործի, ավելի շատ ժամանակ տրամադրել նաև ուսումնասիրությանը։ Եթե զուգահեռ գործում է նաև ինքնակարգավորման հայեցակարգը, ապա դրա փորձը կարող է ազդել դատարանների վրա, քանի որ շատ հարցեր գտնվում են էթիկայի և իրավունքի միջակայքում։ Եթե էթիկային վերաբերող լուծումները դառնում են համոզիչ ու բարձր որակի, դատարանները տեսնում են՝ ինչպիսի սկզբունքներ են կիրառվում, պահպանվում է խոսքի ազատությունը, նրանց աշխատանքը ավելի որակյալ է դառնում։ Այսպես եղել է բոլոր երկրներում։
-Եթե ինքնակարգավորումը սահմանվի օրենքով, ապա այն պե՞տք է պարտադիր դառնա բոլոր լրատվամիջոցների համար, արդյոք կա ընտրության հնարավորություն։
-Նախ սա այն հիմնական հակասություններից է, որը պահպանվում է Կառավարության և փորձագիտական հանրության ներկայացուցիչների միջև։ Եթե Կառավարությունը բոլորի համար ուզում է այն պարտադիր դարձնել, ապա մենք առաջարկում ենք այլ սկզբունք՝ ինքնակարգավորումը պետք է կամավոր լինի միշտ, եթե այդպես չէ, ուրեմն ինքնակարգավորում չէ։ Նույնսիկ եթե կիրառենք այնպիսի ձևակերպում, որին նաև Կառավարությունն է հակված, որ դա ոչ թե ինքնակարգավորում է, այլ համակարգավորում, ապա միևնույնն է կարող են լինել լրատվամիջոցներ, որոնք չեն ցանկանա լինել այդ ամենի մասնիկը։ Օրենքը ոչ թե պետք է պարտադրի, այլ խրախուսման միջոցներ նախատեսի այն լրատվամիջոցների համար, որոնք պատրաստ են կանոնների պահպանմանը և հանրության առաջ հաշվետու լինելուն։ Իսկ նրանք, ովքեր չեն ցանկանում ու լուրջ չեն վերաբերվում մատուցվող տեղեկությանը, կդասվեն ինքնաարտահայտման միջոցների շարքին կամ պետք է ընկալվեն հանրության կողմից որպես սոսկ առևտրային նպատակներ հետապնդողներ։ Հենց խրախուսման ձևերի շուրջ գնում է կառուցողական և հետաքրքիր զրույց։ Ասեմ նաև, որ ամբողջ գործընթացն իրականացվում է միջազգային փորձագետների բավական խիստ «հսկողության» տակ։ Ցանկացած նոր զարգացում և փաստաթուղթ, որը մշակվում է այս փուլում ուղարկվում է ԵԽ, փորձագետները տալիս են իրենց կարծիքը։ Դա օգնում է հնարավորինս կատարյալ փաստաթուղթ ստանալ վերջում։ Նրանք շատ հստակ պնդում են, որ կամավորության սկզբունքը պետք է դրվի հիմքում, իսկ մենք ավելացնում ենք նաև, որ լրատվամիջոցները պետք է ազատ լինեն ընտրելու համար, թե ինչ մեխանիզմներ և կառույց են ուզում ինքնակարգավորման համատեքստում։ Առաջարկվում են տարբեր լուծումներ, իսկ միակ պահանջն այն է, որ նրանք երկու հիմնական սկզբունքի հապատասխանեն՝ վարքականոնը պետք է համապատասխանի միջազգային չափորոշիչներին և այն պետք է գործի։
Նշենք, որ Հայաստանի լրատվական դաշտում կա ինքնակարգավորման մեխանիզմի՝ 2007թ. մարտի 10-ին ընտրված ԶԼՄ-ների էթիկայի դիտորդ մարմինը, որը մինչ օրս գործում է։
2022թ․ փետրվարի 3-ին Դիտորդ մարմինը Համագործակցության հուշագիր է ստորագրել Հեռուստատեսության և Ռադիոյի հանձնաժողովի հետ։
2022թ․ ապրիլի 29-ին Դիտորդ մարմինը «Զանգվածային լրատվության միջոցների ինքնակարգավորման համակարգի ինստիտուցիոնալ կայացում» նախագիծը ներկայացրել է ՀՀ Արդարադատության նախարարություն։
Դիտորդ մարմնի առաքելությունն է` քննել Կանոնագրի խախտման վերաբերյալ բողոքները և քննության արդյունքներով ընդունել եզրակացություններ:
Դիտորդ մարմնի աշխատակարգը ընդունվել է 2009թ. դեկտեմբերի 13-ին և 2011թ. դեկտեմբերի 24-ին ենթարկվել որոշ փոփոխությունների: 2018թ. մարտի 16-ին Դիտորդ մարմինն ընդունել է նոր Աշխատակարգ, որում ԶԼՄ-ների և լրագրողական միավորումների ներկայացուցիչների 2021թ. մայիսի 15-ի ժողովում կատարվեցին լրացումներ։
Արմինե Բրսոյան
16:10
15:28
15:12
14:45
14:24
14:07
12:55
12:33
12:18
12:09
11:24
11:09
10:45
10:29
10:12
09:44
09:19
09:02
16:00
13:28
| երկ | երք | չրք | հնգ | ուրբ | շբթ | կրկ | |
| 1 | 2 | 3 | 4 | ||||
| 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | |
| 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | |
| 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | |
| 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | ||
09:19
09:02
09:49
09:34
09:18
09:03
09:55
09:42
09:35
09:17
09:02
09:45
09:35
09:27
09:09
09:53
09:45
09:36
09:28
09:15
09:02
10:02
09:52
09:44
09:35
09:17
09:02
09:55
09:44
09:33
09:23
09:03
09:56
09:45
09:33
09:16
09:02
09:45
09:36
09:29
09:14
09:02
09:46
09:44
09:35
09:29
09:16
09:02
09:58
09:47
