Հայկական սփյուռքը դարերի ընթացքում եղել է ոչ միայն տարածական ցրվածության արդյունք, այլև ազգային ինքնության պահպանման կարևորագույն երաշխավոր։ Այն մի համակարգ է, որը սնվում է հավաքական հիշողությունից, պատմական փորձից և հայրենիքի հանդեպ պատասխանատվության զգացումից։ Սփյուռքը համախմբվել է թե՛ ազգային աղետների ժամանակ, թե՛ պետականաշինության կարևոր փուլերում՝ 1988-ի երկրաշարժից և Արցախյան շարժումից մինչև անկախության բարդ տարիներ, գրել է քաղաքական վերլուծաբան Տիգրան Դումիկյանը։
«Պետք է անկեղծորեն ընդունել, որ անկախությունից հետո՝ Հայաստանի առաջին երեք նախագահների պաշտոնավարման ընթացքում, հայրենիք–սփյուռք հարաբերությունները օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ պատճառներով չզարգացան այն խորությամբ ու արդյունավետությամբ, ինչպես ակնկալվում էր։ Թեև բազմիցս հստակ ձևակերպվեցին համագործակցության ծրագրեր ու նպատակներ, սակայն դրանք մեծամասամբ մնացին թղթի վրա։
Այնուամենայնիվ, ընդհանուր զարգացումը միտում ուներ դեպի դրական փոփոխություն, հատկապես այն պահից, երբ Հայաստանում բարձրացվեց Սփյուռքի հարցերի քննարկման մակարդակը՝ ստեղծվեց Սփյուռքի նախարարություն։ Սա կարևոր կառուցվածքային ու վերաբերմունքային առաջընթաց էր։ Չնայած թերություններին՝ ձևավորվում էր ճանապարհ՝ ուղղված Հայաստան-Սփյուռք կապերի խորացմանն ու ինստիտուցիոնալ ամրապնդմանը։
Սակայն 2018-ին Հայաստանում տեղի ունեցած իշխանափոխությունը, որը մեծ ոգևորությամբ ընդունվեց նաև Սփյուռքում, չբավարարեց ակնկալիքները։ Առաջին հիասթափությունն արձանագրվեց, երբ Սփյուռքի նախարարությունը լուծարվեց, իսկ սփյուռքի հետ պետական հարաբերությունները նվազեցվեցին՝ հասցվելով հանձնակատարի գրասենյակի մակարդակի։ Ժամանակն ապացուցեց մտահոգությունների հիմնավորվածությունը․ այդ գրասենյակը չկարողացավ դառնալ ազգային ռեսուրսի կառավարման հարթակ՝ բաց թողնելով տեսանելի գործունեության և հանրային վստահության հնարավորությունը։
Հայաստան-Սփյուռք հարաբերություններում առաջին և ամենախոշոր ճեղքվածքն առաջացավ 2020 թվականի 44-օրյա պատերազմի ողբերգական հետևանքներից հետո։ Խոսքը ոչ միայն ռազմական պարտության ցավալի զգացումից առաջացած համազգային հիասթափության մասին է, այլ դրան հաջորդած ժամանակահատվածում ՀՀ իշխանությունների առաջ քաշած քաղաքականապես անբովանդակ օրակարգի, որը ստորադասում էր ազգային և պետական շահերը։
Իրավիճակն ավելի սրեց «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի շուրջ գրանցված աղմկոտ միջադեպը, երբ Սփյուռքից հանգանակված մոտ 100 միլիոն ԱՄՆ դոլարը ՀՀ բարձրագույն իշխանությունների նախաձեռնությամբ 2020 թվականի վերջին փոխանցվեց պետական բյուջե, սակայն այդ առթիվ չտրվեցին պատշաճ պարզաբանումներ։ Սա անխուսափելիորեն խորացրեց Սփյուռքի վստահության ճգնաժամը գործող վարչակարգի նկատմամբ։
Ցավալիորեն, այս միտումը գնալով նոր թափ է ստանում։ Ամենաթարմ օրինակը ազգային բարերար Սամվել Կարապետյանի ապօրինի կալանավորումն է։ Տասնամյակներ շարունակ Սփյուռքում ու Հայաստանում իր նվիրումով աչքի ընկած գործարարի դեմ կիրառված քայլը շարունակվում է ուղեկցվել պետական բացահայտ ու հրապարակային ճնշումներով։ Սրան զուգահեռ՝ աննախադեպ երևույթ է նաև վերջին տարիներին անհամաձայնության կամ քննադատության հիմքով անվանի սփյուռքահայերի նկատմամբ կիրառվող Հայաստան մուտքի արգելքը։ Այս ամենը չի կարող բացասական ազդակ չլինել սփյուռքահայ այն գործիչների համար, ովքեր տարիներ ի վեր նվիրումով ներգրավված են եղել հայրենիքի զարգացման ծրագրերում, առավել ևս՝ երբ մտադրություն ունեն որևէ նոր նախաձեռնությամբ հանդես գալու։
Իսկ Սփյուռքի միայն ֆինանսական ներդրումները Հայաստանի տնտեսության մեջ կազմում են ՀՆԱ-ի զգալի մասը։ Դրամական փոխանցումները, բարեգործական ծրագրերը, բիզնես նախագծերը մեր պետության համար հաճախ առանցքային դեր են կատարում։ Սակայն այսօր Սփյուռքի ներդրումային ներգրավվածության հնարավորությունները փաստացի սահմանափակվում են քաղաքական կամայական որոշումներով, վարչարարական բյուրոկրատիայով, անվստահությամբ, բաց օրենսդրական միջավայրով։
Ինչո՞ւ են նման որոշումներ կայացվում և ի՞նչ նպատակով՝ այս հարցերը դեռ մնում են անպատասխան։
Միևնույն ժամանակ՝ իշխանությունները, իբրև «հայացք ապագային», թուլացնում են Սփյուռքի հենասյուները։ Հայոց Ցեղասպանության միջազգային օրակարգը, որին Սփյուռքը տասնամյակներ է նվիրել, լռության է մատնվել։ Տպավորություն է, որ Հայաստանը փորձում է հեռանալ իր անցյալից՝ իբր մաքրելով ուղին ապագայի համար։ Սակայն առանց անցյալի ճանաչման ու հարգման ապագա չի կառուցվում։ Առանց հավաքական հիշողության չկա հավաքական նպատակ, իսկ առանց նպատակի չկա միասնություն։ Սփյուռքի հետ հարաբերությունը հենց միասնության խորքային դրսևորումն է։ Դա ոչ թե արտաքին կապ է, այլ ինքնության ներքին երկխոսություն։
Ի դեպ, շատ կարևոր է ընդգծել, որ Սփյուռքը միատարր չէ։ Այն բաղկացած է տարբեր պատմություններ, սերունդներ ու միջավայրեր ունեցող համայնքներից։ Նրանք անընդհատ փնտրում են ինքնության պահպանման բանաձևեր։ Հետևաբար, Սփյուռքի հետ երկխոսությունը պետք է ներառի բոլոր շերտերը՝ ավանդական համայնքներից մինչև նոր սերնդի ներկայացուցիչներ։
Հայաստանը պատրա՞ստ է արդյոք Սփյուռքին ընդունել՝ որպես լիիրավ գործընկերոջ, որպես մարդկային ռեսուրսներով հարուստ ցանցային ազգային միավորի։ Արդյո՞ք կա քաղաքական կամք՝ ձևակերպելու համահայկական օրակարգ, որը կընդգրկի Սփյուռքի ամբողջ ներուժը՝ գաղափարապես, ֆինանսապես, փորձով ու նվիրվածությամբ։
Ցավալիորեն, պատասխանը մռայլ է։ Բավական է նշել վերջին տարիներին բազմաթիվ հայաշատ երկրներում ՀՀ դեսպանատների ու հյուպատոսությունների՝ համայնքներից մեկուսացման փաստը։ Մեր դիվանագիտական կառույցները, որոնք կոչված են ամրացնելու Հայաստան-Սփյուռք կապը, այսօր հաճախ գործում են որպես փակ վարչական օղակներ՝ զերծ համայնքային ներգրավվածությունից ու բաց երկխոսությունից։ Այս մեկուսացված գործելաոճն արդեն համակարգային բնույթ է ստացել՝ վերածվելով սփյուռքյան կապերը սառեցնելու միտումնավոր քաղաքականության։
Հայաստանը գնում է փակման ճանապարհով։ Ու մինչև Սփյուռքի հանդեպ վստահությունն ու հարգանքը պետական մակարդակով չվերականգնվի, Հայաստանը կմնա կիսատ։ Որովհետև մենք ամբողջական ենք միայն այն ժամանակ, երբ, օրինակ, Երևանը խոսում է Բեյրութի հետ, Գյումրին լսում է Գլենդելին, և հակառակը։
Մենք իրավունք չունենք կորցնելու այս կապը, որովհետև եթե Հայաստանը մոռանա Սփյուռքին, Սփյուռքն էլ մի օր կմոռանա, թե ինչի համար էր այդքան պայքարում։ Իսկ երբ մոռացումը ներխուժում է ազգի մեջ, այն սկսում է քանդվել ներսից։
Հայաստանը պետք է խոսի Սփյուռքի հետ՝ չպարտադրելով, այլ լսելով։ Ոչ միայն լսելով, այլ նաև լսելի դարձնելով։ Միայն այդպես կարող ենք վերակենդանացնել այն համահայկական ուժը, որը հազարամյակներ պահել է մեզ՝ որպես ազգ ու ժողովուրդ»։
11:28
11:19
11:04
10:44
10:40
10:34
10:07
09:39
20:18
20:01
18:59
17:55
16:44
16:33
16:12
16:05
15:55
15:33
15:03
14:33
09:39 16.10.25
10:07 16.10.25
11:04 16.10.25
10:44 16.10.25
10:40 16.10.25
10:34 16.10.25
11:19 16.10.25
11:28 16.10.25
| երկ | երք | չրք | հնգ | ուրբ | շբթ | կրկ | |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | |||
| 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | |
| 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | |
| 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | |
| 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | |||
09:46
09:32
09:16
09:01
09:01
09:45
09:34
09:18
09:02
09:56
09:42
09:33
09:02
09:56
09:42
09:34
09:16
09:02
09:52
09:42
09:35
09:16
09:02
09:45
09:22
09:14
09:02
09:46
09:31
09:26
09:14
09:01
09:55
09:41
09:30
09:26
09:16
09:02
09:54
09:44
09:32
09:15
09:02
09:56
09:43
09:35
09:02
09:44
09:16
09:02
