Օրերով մտածում էի, թե ինչ գրեմ թերթի այս տարվա վերջին համարի համար։ Հայաստանի նախագահ (ըստ էության` վերջին, որովհետև հետագայում մեր նախագահները պարզապես «անգլիական թագուհի» են լինելու) Սերժ Սարգսյանը հարցազրույց է ունեցել «Արմենիա TV» հեռուստաալիքով։ Կամա-ակամա դա ընկալվում է Նոր տարուց առաջ Հայաստանի քաղաքացիներին մտորումների նյութ տալու ցանկություն։ Կամ էլ ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինն անցկացրեց հերթական, բոլոր պարամետրերով ռեկորդային մամլո ասուլիսը։ Երկու երկրների նախագահները շոշափեցին բազմաթիվ հարցեր` ներքին և արտաքին քաղաքականության, տնտեսության և այլ ոլորտների։ Ես համարում եմ, որ Ս. Սարգսյանը և Վ. Պուտինը այդ հրապարակային ելույթներում այնքան թեմաներ ու հարցեր առաջ քաշեցին, որ այդքան նյութը ցանկացած ուսումնասիրողի կբավարարեր մի քանի հոդվածաշար գրելու համար։
Ամեն ինչ օրինաչափ է։ Հայաստանում ու Ռուսաստանում 2018-ին քաղաքական շատ իրադարձություններ կլինեն։ Երկուսն էլ հասկացնում են, որ մտնում են հերթական նախընտրական շրջան։ Միայն թե մեզ մոտ ոչ այնքան ընտրություն է, որքան «խաղ» իշխող հանրապետական կուսակցության ներսում։ Բոլորը գիտեն, որ նույնիսկ խորհրդարանում «Հայաստանի նախագահ» պատվավոր կոչմամբ ինչ-որ «անգլիական թագուհու» ընտրությունը ձևական է, քանի որ իշխանությունը կմնա ՀՀԿ-ի ձեռքում։ Եվ բոլորը գիտեն, որ այսուհետ երկրի ղեկավարը լինելու է վարչապետը, ոչ թե «անգլիական թագուհին»։ Ինչ արած։ Այժմ մեզ մոտ և՛ Սահմանադրության, և՛ իշխանական լիազորությունների բաշխման նկատմամբ մոտեցումը գերմանա-իսրայելական է, որը 2015-ի սահմանադրական «բարեփոխման» հետևանք է։ Ռուսաստանում ամեն ինչ ավելի լուրջ է. բացի սովորական ընտրությունից, որով ընտրվելու է իրական տիրակալը, նաև Արևմուտքի և նրա խամաճիկների հետ հակամարտությունում գերակայությունները որոշելու և ճշտելու շրջան է։ Արդեն որոշում էլ կա. ԱՄՆ-ը կրկին գլխավորում է «պատժամիջոցային պատերազմը», այո, Ռուսաստանի և Իրանի դեմ։ Նշեմ` Հայաստանի համար երկու ամենակարևոր համաշխարհային տերությունների։ Ռուսաստանն ու Իրանը միշտ հարկավոր են լինելու Հայաստանին ու հայ ժողովրդին։ Այդպես են տնօրինել և՛ պատմությունը, և՛ աշխարհագրությունը։
Բայց այսօր կխոսենք Թուրքիայի մասին։ Թուրքերն էլ են յուրովի պատրաստվում 2018-ին։ Թուրքիայից եկող նորությունների հավաքածուից ես ընտրեցի Haberturk տեղեկատվական գործակալության հաղորդագրությունները, քանի որ 2017-ի ավարտին թուրքերի տարածած լուրերը նման են ֆանտաստիկայի։ Իբր «Ռոստեխի» ղեկավար Չեմեզովը հայտարարել է, թե մինչև Թուրքիայում ՀՕՊ-ի համակարգեր, C-400 զենիթահրթիռային համալիրներ (ԶՀՀ) տեղակայելը Անկարայի հետ կնքվելու է ռազմատեխնիկական համագործակցության համաձայնագիր, ըստ որի, նշում են թուրքերը, Ռուսաստանն իբր մինչև C-400-ների մատակարարումը կարող է Թուրքիայից բազա պահանջել և այնտեղ զինվորականներ տեղավորել: Սենսացիա է` աղաղակում են թուրքերը, չէ՞ որ դա նշանակում է, որ այդ համաձայնագրի շրջանակում Թուրքիայում կարող է հայտնվել ռուսական ռազմաբազա:
Ինձ համար պարզապես հետաքրքիր է, թե Թուրքիայի նախագահ Էրդողանի համար այդ ինչ անհրաժեշտություն է առաջացել, որ նման ապատեղեկությամբ ինչ-որ բան բորբոքի ՆԱՏՕ-ի և Ռուսաստանի միջև: Բայց դեռ անցնենք Haberturk-ի հաղորդման ծակուծուկերով: Անկարա Պուտինի այցի ընթացքում զգալի առաջընթաց է գրանցվել ՀՕՊ-ի համակարգերի համար մեծ հեռահարությամբ C-400-ների ձեռքբերման հարցում: Ինչպես գրում են թուրքերը, Ռուսաստանը շահագրգռված է Ղրիմ-Սև ծով-Թուրքիա-Սիրիա առանցքով օդային տարածքի անվտանգության ապահովմամբ և Մերձավոր Արևելքում իր միասնական ռազմավարության ուժեղացմամբ: Դրանից ելնելով էլ պատրաստ է Թուրքիային տրամադրելու C-400 ԶՀՀ-ի 4 դիվիզիոն: Տեղում այդ համալիրները ծավալելու համար պետք է տեղաբաշխվեն ռուս զինվորականներ: Ծառայության ենթադրելի ժամկետը և մյուս մանրամասները նշվելու են համաձայնագրում:
Հետոն ավելի հետաքրքիր է: Թուրքերն ակնարկում են, թե ՆԱՏՕ-ի անդամ երկրի ինչին են պետք ռուսական ԶՀՀ-ները, որոնք բացահայտորեն «ՆԱՏՕ-ի զինական չափորոշիչների» սահմաններից դուրս են: Պարզվում է, որ C-400-ներով Թուրքիան մտադիր է խափանելու Սիրիայում Քրդական ժողովրդական ինքնապաշտպանության (YPG-ՔԺԻ) ջոկատների հետ ԱՄՆ-ի Կենտրոնական հրամանատարության համատեղ գործողությունները, խոչընդոտելու Թուրքիայի զինված ուժերի շրջափակմանը, որն ԱՄՆ-ը կարող է անել օդից: ԱՄՆ-ի Կենտրոնական հրամանատարությունը, մի կողմից, օդից զգալիորեն օժանդակում է YPG-ին Սիրիայում, մյուս կողմից` այդ կազմակերպությանն օգնում է տեխնիկական հետախուզության միջոցներով, որոնք ընդունակ են չեզոքացնելու Թուրքիայի զինված ուժերը: ՈՒնեցած բոլոր նյութական, հետախուզական, տեխնոլոգիական միջոցները ԱՄՆ-ը կիրառում է քրդական բանվորական կուսակցության (ՔԲԿ) և սիրիացի քրդերի ՔԺԻ-ի ջոկատների միջոցով, գրում է Haberturk-ը:
Թուրքական Haberturk-ի տարածած տեղեկության հավաստիությունը լուրջ կասկածներ է հարուցում: Ըստ էության, թուրքական պարբերականը փորձում է կանխատեսել C-400-ների վերաբերյալ համաձայնագրի իրականացման ռազմաքաղաքական հետևանքները, բայց դա չափազանց անճշմարտանման է ստացվում: C-400-ի շուրջ ռուս-թուրքական գործարքը, ըստ Մոսկվայի և Անկարայի պաշտոնական տվյալների, իրականում գործնական իրացման փուլ է մտնում: Այսպես, բոլորովին վերջերս կողմերը համաձայնեցրել են խնդրի ֆինանսական մասը` Թուրքիայի կողմից զենիթահրթիռային համակարգերի գնման համար ռուսական վարկի տրամադրման պայմանները: Թուրքիայի ՊՆ-ի տվյալներով, այդ համակարգի առաջին դիվիզիոնի տրամադրումն սպասվում է 2019 -ին: Սակայն Haberturk-ը լռության է մատնում, որ միաժամանակ շարունակվում են Թուրքիային ամերիկյան «Patriot» ԶՀՀ-ների մատակարարման բանակցությունները: Իսկ դա ակնհայտորեն վկայում է, որ Թուրքիային այդ բոլոր ՀՕՊ-ի ԶՀՀ-ները պետք են ամենևին ոչ նրա համար, որ «խափանի Սիրիայում ԱՄՆ-ի Կենտրոնական հրամանատարության և ՔԺԻ-ի ջոկատների համատեղ գործողությունները»: Ես արդեն գրել եմ, որ Իրանը կոշտ կերպով նախազգուշացրել է Արևմուտքին և նույն Թուրքիային (որը, որպես ՆԱՏՕ-ի անդամ, ի վերջո, Արևմուտքի մասն է), որ Իրանի հրթիռային ծրագիրը պատրաստ է հակազդելու Իրանի նկատմամբ ԱՄՆ-ի և Եվրոպայի նկրտումներին: Ոչ ՔԲԿ-ի փեշմերգայի պարտիզանները, ոչ Սիրիայի քրդերը չեն ունեցել և չունեն այնպիսի ավիամիջոցներ, որոնց վերացման համար պետք լինեին C-400 «Տրիումֆ» համակարգեր, որոնք, ինչպես նաև նրանց նախորդ C-300 «Ֆավորիտը», միաժամանակ հակահրթիռային պաշտպանության (ՀՀՊ) հզորագույն (այսօրվա դրությամբ` աշխարհում ամենահզոր) միջոց են:
Ինչու են թուրքերը և Արևմուտքը այդպես խնամքով թաքցնում, որ իրենց C-400 «Տրիումֆի» նմուշներն ավելի շատ պետք են միջին և մեծ հեռահարությամբ իրանական բալիստիկ հրթիռների («Շահաբ», «Սաջիլ», «Խորամշեհր» և այլ սերիաների) դեմ պայքարելու համար: Հիմա դա և՛ հասկանալի է, և՛ ոչ այնքան հասկանալի: Համոզված եմ, Իրանի և ՌԴ-ի հետախուզական ծառայությունները և ռազմավարական պլանավորման կառույցներն անխափան կերպով փոխանակում են ՆԱՏՕ-ի, ՆԱՏՕ-ի շրջանակում Թուրքիայի, ինչպես և առանձին Թուրքիայի պատրաստությունների և նախաձեռնությունների վերաբերյալ ամբողջ տեղեկույթը: Հիշեցնեմ, որ դեռ ընթացիկ տարվա մայիսի 24-ին մերձմոսկովյան Զավիդովոյում ՌԴ ազգային անվտանգության խորհրդի քարտուղար Նիկոլայ Պատրուշևի և Իրանի ազգային անվտանգության բարձրագույն խորհրդի ղեկավար ծովակալ Ալի Շամխանիի բանակցությունների ժամանակ հրապարակավ հայտարարվել է անվտանգության հարցերով Թեհրանի և Մոսկվայի միջև առկա և գործող համապարփակ համաձայնագրերի փաթեթի մասին: Պատրուշևը և Շամխանին առավել քան պարզ հասկացնում էին, որ հետախուզական տվյալների փոխանակումը վերաբերում է ոչ միայն Սիրիային և Իրաքին, այլև Այսրկովկասին, Աֆղանստանին, Միջին Ասիային, Թուրքիային և այլն: Այսինքն, ԱՄՆ-ը և ՆԱՏՕ-ն որոշել են չհավատա՞լ անվտանգության ոլորտում ռուս-իրանական համագործակցության համապարփակ բնույթին: Եթե այդպես է, ապա մենք` Հայաստանի քաղաքացիներս, մնացյալ աշխարհի հետ, արդի Արևմուտքի առաջնորդների և նրա հատուկ ծառայությունների ղեկավարների այլասերման և աստիճանական անկման ապացուցման վկաներն ենք:
Ինչ վերաբերում է Թուրքիայում ռուսական ռազմաբազայի «նախապես» հայտնվելու մասին Haberturk-ի դատողություններին, ապա դրանք պարզապես քննադատության չեն դիմանում: Թուրքիան մնում է ՆԱՏՕ-ի անդամ և ԱՄՆ-ի ու այդ դաշինքի եվրոպական անդամների հետ նրա հարաբերությունների բոլոր բարդությունների դեպքում էլ մտադիր չէ դրանից դուրս գալու: Թուրքիայի տարածքում ռուսական ռազմաբազան ու Եվրատլանտյան դաշինքին Անկարայի անդամությունը բացարձակապես անհամատեղելի են: Թուրքիան մի շարք դժգոհություններ ունի ԱՄՆ-ից Սիրիայի, առաջին հերթին` քրդերի հարցում: Ռուսաստանից ՀՕՊ-ՀՀՊ հեռահար համակարգերի գնման խոշոր գործարքը միտված է այդ դժգոհությունն ընդգծելուն: Բայց իր տարածքում ռուսական ռազմաբազա տեղադրել Թուրքիան տեսանելի հեռանկարում չի համարձակվի, քանի որ դա Թուրքիայի և ԱՄՆ-ի հարաբերությունների լիովին այլ մակարդակ կլինի։ Բացի այդ, հենց վերջերս Թրամփը և Էրդողանը ներբողներ էին շռայլում իրար, հաստատելով, որ «կրկին միասին են» և այլն։ Այլ կերպ ասած, ԱՄՆ-ը «կհանձնի» և՛ քրդերին, և՛ մյուս բոլորին, բայց Թուրքիայից չի հեռանա և Թուրքիան ոչ մեկին չի զիջի։
Ռուսական ԶՀՀ-ների կամ որևէ այլ հարձակողական ու պաշտպանական համակարգի տրամադրումը համաձայնագրի կողմերի համար ռազմական բազավորման պարտավորություն չի ստեղծում։ Տրամադրվող համակարգերի հետ Թուրքիայում ռուս ռազմական մասնագետների հայտնվելը լիովին սպասելի է։ Բայց դա ռազմաբազայի ստեղծում չէ, ինչպես փորձում է ներկայացնել Haberturk-ը։ Այլ հարց է, որ այդ կերպ որոշ թուրքական լրատվամիջոցներ փորձում են սեփական ներդրումն անել ամերիկացի դաշնակցին ջղայնացնելու սյուժեներում և դրանով շանտաժի ենթարկել ԱՄՆ-ին, հնարավոր է նաև` ոչ միայն ԱՄՆ-ին, հաշվի առնելով «Երուսաղեմի հարցի» սրվելը։ Բայց մենք այժմ հազիվ թե կարողանանք հասկանալ, թե 2017-ի դեկտեմբերի վերջին Անկարան ինչու է «Թուրքիայի տարածքում ռուսական ռազմաբազայի հնարավոր հայտնվելու մասին» բացահայտ ապատեղեկատվության դիմել։ Չի բացառվում, որ դրա ակունքներում Թրամփի վարչակազմի և հենց Թրամփի հետ Էրդողանի սերտ կապերն են։ Երևի թուրք նախագահը դեռ ամեն ինչ չի «պոկել» Թրամփից։ Թուրքիայի և Ամերիկայի իրական կառավարիչների միջև քաղաքական գործարքներն ընթացել և ընթանում են մշտապես։ Դրանում համոզվելու համար Հայաստանի քաղաքացիներին 1996 թ. որոշ մանրամասներ վերհիշելու կոչ եմ անում։
Այդ ժամանակ ԱՄՆ-ի և Իսրայելի հատուկ ծառայությունները լրջորեն Թուրքիայի ագրեսիա էին նախապատրաստում Իրանի դեմ։ Թուրքիայի «աշխարհիկ» գեներալները և վարչապետ Թանսու Չիլլերը «ստորագրեցին» այդ պլանի տակ։ Թուրքերը նույնիսկ սկսեցին իրականացնել այդ պլանի, այսպես ասած, նացիստա-գեբելսյան մասը։ Ռմբակոծում և գնդակոծում էին Իրանի սահմանամերձ տարածքները, ստահոդ կերպով պնդելով, թե միայն «պատասխանում էին» Իրանի տարածքից «ՔԲԿ-ի քուրդ բանդիտների» կրակին, չնայած ստույգ գիտեին, որ Իրանում ՔԲԿ-ի բազաներ չեն կարող լինել։ Բայց, ինչպես պարզվեց, ԱՄՆ-ը, Իսրայելը, տիկին Չիլլերը և թուրք գեներալները չափազանց «քիչ էին խոստացել» Թուրքիայի այն ժամանակվա նախագահ Սուլեյման Դեմիրելին։ Եվ ծերուկը շատ նեղացավ, այցելեց Թեհրան ու հրապարակավ մերկացրեց և՛ իր վարչապետուհուն, և՛ իր գեներալներին, և՛ Իրանի դեմ Թուրքիայի ագրեսիայի պատվիրատուներին։ Դրանից հետո Թուրքիայում իսլամական տրամադրությունների ալիք բարձրացավ, և ԱՄՆ-ի ու Իսրայելի հատուկ ծառայությունները տենդորեն ձեռնամուխ եղան կեղծ-իսլամական քաղաքական կառույցներ ստեղծելու, որոնք վերահսկում և ղեկավարում էին ԱՄՆ-ի և Իսրայելի հետախուզությունները: Հենց այդ պատճառով Թուրքիայի «իսլամականության հայր» Ֆեթուլլահ Գյուլենը մշտապես ապրում է ԱՄՆ-ում և ոչ թե երբեմն «պարզապես լինում Ամերիկայում»: Հենց այդ պատճառով, երբ կեղծ-իսլամական առաջին «Ռեֆահ» կուսակցության առաջնորդ Նեժմետին Էրբաքանը փորձեց մի քիչ ըմբոստություն և անկախություն դրսևորել (բա որ հանկարծ մտածեր մերձենալ Իրանի հոգևորականության հետ), ԱՄՆ-Իսրայելը հրաման տվեցին, և թուրք զինվորականները, փաստորեն, գահընկեց արեցին ու ձերբակալեցին Էրբաքանին: Հենց այդ պատճառով ԱՄՆ-ի և Իսրայելի հետախուզական կենտրոնները Գյուլենին հանձնարարեցին ստեղծել մի այլ կեղծ-իսլամական կուսակցություն («Արդարություն և զարգացում»), որն էլ այժմ գլխավորում է Էրդողանը: Էրդողանը և՛ Գյուլենի, և՛ Էրբաքանի հավատարիմ սանն է:
Այնպես որ, Հայաստանի քաղաքացիներ, եկեք թույլ չտանք, որ արտատարածաշրջանային ուժերը մեզ օգտագործեն որպես պարզամիտ ապուշների, որոնք հավատում են Էրդողանի և Գյուլենի «վեճին» կամ հավատում են, որ «Թուրքիան գժտվում է ԱՄՆ-ի և Իսրայելի հետ»: Ստրուկը չի գժտվում տիրոջ հետ: Գործիքն ընդհանրապես ձայն չի հանում, երբ տերն այն օգտագործում է այստեղ կամ այնտեղ: Եվ պատահական չէ, որ երկար տասնամյակներ Հայոց ցեղասպանության ճանաչման հարցում հենց ԱՄՆ-ի և Իսրայելի կոշտ դիրքորոշումն է խանգարել, որ համաշխարհային հանրությունը ամոթանքի սյունին գամի Թուրքիան և թուրքերին:
12:21
12:02
11:48
11:23
11:09
10:46
10:23
10:09
09:46
09:44
09:35
09:29
09:16
09:02
22:34
22:08
21:34
21:08
18:36
18:18
| երկ | երք | չրք | հնգ | ուրբ | շբթ | կրկ | |
| 1 | 2 | 3 | 4 | ||||
| 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | |
| 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | |
| 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | |
| 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | ||
09:46
09:44
09:35
09:29
09:16
09:02
09:58
09:47
09:34
09:16
09:02
09:54
09:45
09:37
09:27
09:02
09:46
09:36
09:27
09:16
09:02
09:45
09:34
09:17
09:02
09:33
09:13
10:02
09:56
09:45
09:33
09:15
09:02
09:55
09:44
09:33
09:17
09:02
09:26
09:15
09:02
09:55
09:45
09:34
09:18
09:02
09:27
09:13
09:02
09:56
